Thứ bảy 01/02/2025 06:00 24h qua English RSS
Hotline: 094 540 6866
Trang chủ / Văn hóa /

Hà Nội: Cổng làng – Một nét văn hóa cần được giữ gìn

13:16 | 30/09/2022

(Xây dựng) – Thủ đô đang từng ngày phát triển với những tòa nhà chọc trời cùng nhịp sống hối hả hiện đại. Tuy nhiên, Hà Nội vẫn lưu giữ được những nét văn hóa truyền thống, đặc biệt là những chiếc cổng làng ẩn mình trong phố. Trải qua hàng trăm năm, cổng làng không chỉ đơn thuần là kiến trúc mà nó còn là hồn cốt, nơi thể hiện ước mơ, khát vọng của người dân.

ha noi cong lang mot net van hoa can duoc giu gin
Cổng làng Ước Lễ (huyện Thanh Oai) được đắp nổi ba chữ lớn “Ước Lễ môn”.

Có thể thấy, Hà Nội ngày nay đã phát triển vượt bậc so vời thời xưa. Từ vùng đất được mệnh danh là sông trong thành phố, đến thành phố hiện đại trải dài 2 bên bờ sông Hồng. Trước đây, Hà Nội với 36 phố phường đã đi vào trong thi ca, đến nay là một thành phố thông minh với 579 xã, phường, thị trấn, có đến 1.350 làng, phố. Đất Kinh Kỳ sở hữu trong mình 300 cổng làng cổ. Ngày nay, số cổng làng tuy đã giảm rất nhiều so với thuở sơ khai, nhưng những chiếc cổng nhỏ bé ấy vẫn tồn tại, mang trong mình giá trị văn hóa, kiến trúc đặc biệt.

Kinh đô Thăng Long xưa có 21 tuyến đường ngoại vi vào kinh thành, sau này quy hoạch lại còn 5 tuyến đường chính với 5 cửa ô như Ô Quan Chưởng (Đông Hà môn), Ô Cầu Giấy, Ô Cầu Dền, Ô Đông Mác. Trước đây, mỗi tuyến đường nối với các làng que và các cửa ô đều có cổng ra vào. Sau này, bởi nhiều lý do khác nhau mà các cổng này đã không còn để lại dấu vết. Chỉ riêng Ô Quan Chưởng là còn tồn tại đến ngày nay. Theo sử sách, Ô Quan Chưởng được xây dựng từ thời Lê Mạc (1527-1593). Đây là một cổng quan rất uy nghiêm mang chất thành quách, là dấu ấn đặc biệt về một kinh đô xưa.

ha noi cong lang mot net van hoa can duoc giu gin
Hầu hết cổng làng cổ được người xưa cho tạo tác những bức đại tự. Ở những vùng đất giàu chữ nghĩa, các cụ còn cho đắp nổi hoặc viết những câu đối hai bên cổng.

Ở phía xa hơn, khu vực ngoại thành có cổng làng Ước Lễ (xã Tân Ước, huyện Thanh Oai) được xây dựng vào đầu thế kỷ XIX. Như đã biết, làng Ước Lễ được xây dựng rất chỉnh trang theo lối thành quách trong lũy ngoài hào. Đầu và cuối làng có 2 cổng nhưng quy mô và mức độ hơn kém nhau. Cổng trước xây theo lối kinh thành Huế, khi xây xong đã bị triều đình cử người về kiểm tra. Nhờ có người làm quan trong triều và lễ lạt nên được cho qua. Đây là cổng đẹp tinh tế và bề thế. Chính môn là một vòm cuốn hai bên “mang cổng” là mảng tường rộng. Bên trên là thượng lâu bốn mái đủ lưỡng long chầu nguyệt và đao cuốn. Cổng được xây bằng gạch trần cổ Bát Tràng. Phía trước cổng là chiếc cầu cong vượt hào, tô thêm vẻ đẹp và tôn dáng vóc cho chiếc cổng đầy thẩm mỹ này. Trên “trán cổng” phía trước có 3 chữ đại tự “Ước Lễ môn”. Trán cổng phía từ trong làng đi ra có 3 chữ đại tự “Thiếu Cao Đại” - nghĩa là khuyên người làng khi ly hương, mỗi người hãy nâng tầm cao hơn một chút và mở tầm rộng hơn một chút. Chính nhờ lối kiến trúc riêng của làng và cái cổng đặc biệt này mà làng quê nơi đây thêm trù phú thịnh vượng.

Trong một thống kê, tính đến cuối năm 2013, không kể các cổng làng do sáp nhập Hà Tây (cũ) vào thì Hà Nội chỉ còn 98 cổng. Trong nội đô lịch sử, Thuỵ Khuê - con phố có nhiều cổng làng nhất Thủ đô bao năm rồi vẫn còn giữ được nét độc đáo của văn hóa làng quê. Những cổng làng rêu phong, cổ kính nằm xen giữa công trình cao tầng hiện đại…

Các cổng đều xây bằng gạch chỉ cuốn tò vò, trên có mái che, hai bên thường trạm khắc chữ Hán hoặc chữ Nôm. Thường đó là chữ của vua ban tặng hay của ông đồ có tiếng trong vùng mang ý nghĩa ngợi ca hoặc răn dạy; Cũng có khi đó là câu đối đúc kết những tinh hoa của làng. Năm tháng qua đi, đời người nối tiếp, mưa gió bào mòn, những con chữ có thể mờ phai, mất nét nhưng lòng người vẫn hằn sâu.

Ngày nay, dọc theo trục đường Thụy Khuê theo thứ tự là các làng Yên Thái, An Thọ, Đông Xã, Hồ Khẩu và Thụy Khuê. Giữa phố xá ồn ào, tấp nập, đây là con phố hiếm hoi của Hà Nội còn giữ lại những nét cổ, văn hóa truyền thống.

ha noi cong lang mot net van hoa can duoc giu gin
Cổng làng Hồ Khẩu có diện tích lớn nhất so với các cổng khác trên con phố Thụy Khuê hiện đang trong quá trình tu sửa.
ha noi cong lang mot net van hoa can duoc giu gin
Cổng làng Yên Thái, ngôi làng đã đi vào ca dao tiêu “Nhịp chày Yên Thái mặt gương Tây Hồ”.
ha noi cong lang mot net van hoa can duoc giu gin
Cổng làng Đông Xã ở ngõ 444 Thụy Khuê có kiểu thiết kế vuông vức, xưa có 5 bậc lên xuống nhưng do bất tiện người dân đã phá bỏ những bậc thang này.
ha noi cong lang mot net van hoa can duoc giu gin
Cổng Hầu là lối dẫn vào làng An Thọ xưa, cổng được trùng tu vào năm 1998 song vẫn giữ lại hình dáng cổ với mái ngói ta. Ở cổng Hầu có đôi câu đối: Tô Thủy tuần hoàn văn phái viễn/Lý thành tả trĩ bút phong cao.

Ngoài những cổng làng đặc biệt nêu trên, Hà Nội còn hàng trăm cổng làng khác cũng rất đẹp và mang ý nghĩa lịch sử, văn hóa, bản sắc riêng mỗi làng quê, lối phố. Những cổng làng ấy đã làm nên một bộ mặt, hồn bóng mỗi quê hương trên đất Hà Thành.

Cổng làng xưa kia là nơi đánh dấu ranh giới địa chính của làng. Dù to dù nhỏ, dù xây bằng gạch hay ghép đá, chiếc cổng làng chính là dấu ấn minh chứng cho một nếp làng bề thế, chỉn chu. Cửa nhà trong làng có thể xộc xệch, sơ sài, con người có thể lam lũ, nhếch nhác nhưng cổng làng thì phải đàng hoàng, chững chạc. Đơn giản chỉ bởi cổng làng là bộ mặt, là biểu tượng của làng quê, phần nào thể hiện được cốt cách của làng, tư chất của mỗi người dân trong đó.

Các chuyên gia chia sẻ rằng, cổng làng thường được xây dựng ở đầu hoặc cả cuối làng và trở thành điểm nút của sự gặp gỡ. Cổng làng là nơi người ta chào nhau, gặp gỡ, trò chuyện…

Cũng bởi yếu tố vị trí trong tổng thể không gian kiến trúc cảnh quan, cổng làng cũng là một chỉ báo “quê nhà” trong mỗi người. Bởi, sau cái cổng ấy là sự bình yên, là nơi chôn rau cắt rốn với họ hàng nội ngoại, là mảnh đất chất chứa bao kỷ niệm. Cổng làng với những thành tố khác đã trở thành hình ảnh khắc sâu trong tim mỗi người dân làng, phố.

Cổng làng là một bộ phận cấu thành không thể thiếu của làng quê cổ truyền vùng Bắc Bộ. Có làng giàu có, làng khoa bảng, làng nghề… tất cả những cái hay cái đẹp đều được các vị túc nho viết thành câu đối khắc trước cổng. Đó là một phần của văn hóa làng. Vì thế, theo các chuyên gia, những cổng làng còn lại cần được quan tâm đúng mức với những phương án thống kê, duy tu, bảo dưỡng, bảo vệ cẩn trọng.

Bởi, tốc độ đô thị hóa ở Hà Nội đang diễn ra mạnh mẽ. Việc chỉnh trang, xây dựng nông thôn mới cũng đang được thực hiện trên toàn thành phố. Đã có một số cổng làng bị đập bỏ nhường chỗ cho đường mới, bị xây lại mất đi lối kiến trúc cũ.

Cổng làng Hà Nội là công trình mang dấu ấn, bản sắc văn hóa, hồn thiêng và là niềm tự hào đối với mỗi người dân quê hương. Cổng làng, một công trình khắc ghi bao nét tài hoa, cao sang và thịnh vượng của làng mà biết bao thế hệ cha ông dày công tạo dựng để lại cho con cháu. Uống nước nhớ nguồn, các thế hệ cháu con hôm nay cần giữ gìn để cổng làng - một di sản văn hóa, một dấu ấn thiêng liêng, một hồn quê sâu nặng đã gắn bó bao đời với quê hương được trường tồn và phát triển.

Vũ Trung – Ánh Dương

Theo

Cùng chuyên mục
Xem thêm
  • Xuân về Khu dự trữ sinh quyển thế giới

    (Xây dựng) - Mùa Xuân đến, cũng là lúc Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai, nơi lưu giữ những giá trị lịch sử và sinh thái đặc biệt, tròn 20 năm thành lập. Con đường dẫn vào khu bảo tồn ngập tràn hoa lá khoe sắc cùng những đợt gió mát lành từ lòng hồ Trị An… tạo nên một bức tranh thiên nhiên sống động. Nơi đây còn có tên “Rừng Chiến khu Đ”, biểu tượng của sự kiên cường trong chiến tranh, giờ đây gợi nhắc về những tháng năm đấu tranh đầy hào hùng của dân tộc.

    15:15 | 29/01/2025
  • Nhớ Tết quê chồng

    (Xây dựng) - “… Làm duyên bên mái nhà cha/ Nghe đời khép mở, làng xa trở mình/ Nghe bao nhiêu kiếp phù sinh/ Về trong câu hát tâm tình yêu thương”…

    10:00 | 29/01/2025
  • Bánh chưng vị của Mẹ

    (Xây dựng) - Với tôi, hương vị của ngày Tết thật sự rất đặc biệt và không thể nào quên, khi cả nhà cùng quây quần gói và luộc bánh chưng. Đây là một trong những kỷ niệm vui nhất trong hơn 20 năm tôi được ở bên mẹ.

    21:25 | 28/01/2025
  • Kinh Bắc: Nơi hội tụ tinh hoa

    (Xây dựng) - Bắc Ninh - Kinh Bắc, miền đất địa linh nhân kiệt, cái nôi của nền văn minh Việt cổ, nơi phát tích vương triều Lý oai hùng. Hành trình về miền di sản sẽ đưa du khách đến những di tích lịch sử văn hóa lừng danh, làng nghề truyền thống tinh xảo, được nghe những làn điệu Quan họ mượt mà, say đắm lòng người.

    20:30 | 28/01/2025
  • Làng Nủ vào Xuân

    (Xây dựng) - Bỏ lại sau lưng đau đớn, mất mát sau cơn bão số 3 (bão Yagi) gây ra, ngày cuối năm, người dân Khu tái thiết Làng Nủ, xã Phúc Khánh (huyện Bảo Yên, Lào Cai) hân hoan nhận nhà mới. Giữa không gian tĩnh lặng của núi rừng Tây Bắc, tiếng cười nói, nô đùa của trẻ thơ trong những ngôi nhà mới như nốt nhạc vui, thổi bừng sức sống, hướng đến tương lai.

    16:30 | 28/01/2025
  • Dự thảo Nghị định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam

    (Xây dựng) - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang dự thảo Nghị định quy định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam.

    10:51 | 28/01/2025
  • Tết rồi về nhà thôi con!

    (Xây dựng) - Kiev mùa này tuyết rơi nhiều, cả thành phố chìm vào một màu trắng xóa, thoảng một đôi lần trong tháng mới thấy le lói ánh mặt trời, tiếng UAV vẫn gầm rú, tiếng còi báo động giục giã, bỗng tiếng chuông điện thoại reo lên, bố gọi “Tết này, về nhà con nhé!”.

    10:15 | 28/01/2025
  • Tết nhớ gà kho măng

    (Xây dựng) - Tầm giáp Tết, ba tôi lại ra sau vườn, lựa những con gà quá lứa để nấu món gà nấu măng khô. Măng được ba vào rừng lấy từ mùa mưa, mẹ tôi mang về sơ chế, cắt từng lát mỏng rồi đem phơi khô để dành Tết đến. Mỗi lần ăn gà kho măng, tôi lại luyến lưu bởi vị béo ngậy của thịt gà, vị thơm mềm của măng hòa quyện với hành tỏi ớt cay nồng. Để làm món ăn này, ngay từ sáng sớm ngày Ba mươi Âm lịch, mẹ tôi đã lui cui sau bếp, nhặt củi vào rồi bắt đầu nhóm lửa. Khi những tiếng tí tách vang lên, báo hiệu lửa đã bén đều nhau, mẹ đặt lên bếp chiếc nồi to chứa đầy nước đun sôi. Trong lúc này, ba rọi đèn pin vào chuồng gà rồi lựa cặp gà già nhất bầy đem ra sơ chế sạch sẽ với gừng và nước muối rồi để lên rổ tre cho ráo nước. Mẹ bắc thêm nồi nước sôi, rưới đều lên chiếc thau đã chứa sẵn lượng măng khô vừa đủ để ngâm cho măng mềm. Mẹ liên tay dùng đũa lớn đảo trộn cho măng thấm nước nóng. Mẹ đảo đến đâu, nước trong thau chuyển thành màu nâu đến đó. Chờ cho đến khi nước nguội, mẹ bỏ hết nước ra rồi bắt đầu xả măng nhiều lần dưới vòi nước sạch. Sau đó, mẹ cho măng vào nồi, luộc thêm hai lần nữa. Đến lần luộc cuối cùng, mẹ cho thêm ít dầu phộng. Mẹ bảo luộc nhiều lần như vậy để loại bỏ hết độc tố trong măng, còn cho dầu vào giúp măng thơm, mềm, dễ ăn. Cuối công đoạn này, ba sẽ dùng đôi tay lực lưỡng vắt cho măng sạch hẳn nước. Chỉ chờ vậy, mẹ và tôi trải tấm bao lớn ra, ngồi lên chiếc ghế con rồi tỉ mẩn xé măng thành từng sợi nhỏ vừa ăn.

    10:15 | 28/01/2025
  • Thái Bình: Sẵn sàng khai mạc Lễ hội đền Trần 2025

    (Xây dựng) - Lễ hội đền Trần năm 2025 tổ chức tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Khu lăng mộ và đền thờ các vị vua Trần (xã Tiến Đức, huyện Hưng Hà) sẽ diễn ra từ ngày 10 - 14/2 (tức ngày 13 - 17 tháng Giêng năm Ất Tỵ) theo quy mô cấp tỉnh.

    08:05 | 28/01/2025
  • Nam Định tăng cường công tác quản lý lễ hội Xuân Ất Tỵ 2025

    (Xây dựng) - Lễ hội Xuân Ất Tỵ 2025, nhất là Lễ hội khai Ấn đền Trần, Lễ hội chợ Viềng Xuân sẽ thu hút đông đảo du khách thập phương, các tầng lớp nhân dân trong và ngoài tỉnh tham gia. Để đảm bảo các Lễ hội được tổ chức trang trọng, an toàn, tiết kiệm, đúng quy định và nghi lễ truyền thống, phong tục, tập quán địa phương, UBND tỉnh Nam Định ban hành Văn bản số 46/UBND-VP7 về việc tăng cường công tác quản lý lễ hội.

    22:25 | 27/01/2025
...

Tin bài cuối cùng

Không còn dữ liệu để load