Hạ Long: Xử lý rác đô thị theo công nghệ nào là phù hợp?

(Xây dựng) - Thành phố Hạ Long (Quảng Ninh) mỗi ngày thải ra khoảng 350 tấn rác thải sinh hoạt và hiện còn tồn đọng gần 1 triệu tấn rác đã xử lý tạm để chờ đốt do một dự án đầu tư lò đốt rác lớn xây dựng xong mà không đốt được rác, dẫn đến sự khủng hoảng rác thải kéo dài. Mới đây, thành phố Hạ Long đã kêu gọi nhà đầu tư trong và ngoài nước đến đầu tư xử lý rác ở địa phương. Dư luận quan tâm xử lý rác ở Hạ Long theo công nghệ nào là phù hợp?

Tập đoàn Chodai CoLtd và Tập đoàn Maeda Corporation của Nhật Bản đã được UBND tỉnh Quảng Ninh chấp thuận chủ trương nghiên cứu lập dự án đầu tư công nghệ đốt rác phát điện cho biết, chỉ cần đốt 350 tấn rác/ngày sản xuất được 10MW điện.

Theo số liệu thống kê đến năm 2023, trên địa bàn thành phố có gần 335.000 tấn rác thải được tiếp nhận và xử lý tại Khu xử lý rác thải sinh hoạt ở xã Hòa Bình. Trong đó, khối lượng rác được xử lý chôn lấp hợp vệ sinh chỉ có khoảng 85.000 tấn, khối lượng rác còn lại gần 250.000 tấn đang xử lý tạm theo phương thức: Tập kết, san ủi thành bãi phẳng đầm nén để xe chở rác có thể tiếp tục tập kết rác, phun xịt chế phẩm vi sinh, rắc vôi bột, hoá chất để diệt trừ ruồi muỗi…

Thành phố Hạ Long còn lưu 860.000 tấn rác chờ đốt từ năm 2018 và lượng rác phát sinh trên 5 năm nay gần 335.000 tấn tại xã Hòa Bình, đang áp lực về môi trường.

Cùng với lượng rác thải hàng ngày phải xử lý, thành phố còn lưu 860.000 tấn rác chờ đốt mà Tập đoàn Indevco xây xong hệ thống hỏa thiêu rác thiết kế 900 tấn rác/ngày, đã đầu tư gần ngàn tỷ đồng xây xong năm 2018 mà không đốt được rác để lại. Như vậy, với khối lượng 860.000 tấn rác tồn đọng từ trên 5 năm nay cộng với trên dưới 350 tấn phát sinh hàng ngày thì hiện kho rác của thành phố Hạ Long có 1 triệu tấn, đã tạo áp lực rất lớn về hạ tầng khu vực tiếp nhận và tăng nguy cơ gây sự cố ô nhiễm môi trường cho khu vực.

Ngày 10/11/2017, rác ứ đọng trong đô thị đến mức thành phố phải vụng trộm đổ 2.000 tấn rác lẫn vào đất thải mỏ than Núi Béo, bị Công an Môi trường xử lý.

Thành phố Hạ Long cũng từng có những dấn ấn buồn về rác thải. Ngày 10/11/2017, rác ứ đọng trong đô thị đến mức thành phố phải vụng trộm đổ 2.000 tấn rác lẫn vào đất thải mỏ ở vỉa 14, mỏ than Núi Béo.

Tuần đầu tháng 8/2021, khi Tập đoàn Indevco dừng hẳn nhận rác vì xây dựng xong lò hỏa thiêu rác mà không đốt được rác, đồng thời đóng cửa con đường vận chuyển rác mà họ đầu tư xây dựng vào bãi chứa rác tạm ở xã Hòa Bình, khiếu thành phố Hạ Long ngập chìm trong rác thải. Rác tồn đọng trong khu dân cư gần một tuần lễ bốc mùi hôi thối, cả hệ thống chính trị của thành phố khi ấy phải gồng mình giải nguy.

Ngày 21/5/2023, dân thôn Đồng Lá, xã Hòa Bình cực chẳng đã phải đổ ra đường chặn đoàn xe chở rác, không cho xe chở rác đến thôn mình, một thung lũng nhỏ trong rừng phải gánh chịu triệu tấn rác chôn lấp tạm và tập kết đến, rác rưởi phân hủy bốc mùi hôi thối làm đảo lộn đời sống.

Trước nguy cơ ô nhiễm môi trường và vì chất lượng đời sống dân sinh, hướng xây dựng một thành phố kiểu mẫu, mới đây thành phố Hạ Long đã kêu gọi các nhà đầu tư nghiên cứu đầu tư công nghệ xử lý rác tại địa phương. Đến nay, thành phố đã làm việc với 7 nhà đầu tư để xem xét phương án đề xuất đầu tư công nghệ xử lý rác thải ưu việt tại khu vực xử lý rác xã Hoà Bình.

Chủ tịch UBND thành phố Hạ Long Nguyễn Tiến Dũng cho biết, trên cơ sở đánh giá ưu, nhược điểm của các công nghệ do các nhà đầu tư đề xuất, UBND thành phố nhận thấy công nghệ xử lý rác bằng phương pháp phân loại xử lý rác tuần hoàn, tạo nguyên liệu thứ cấp sản xuất phân bón đem lại những hiệu quả cao hơn. Đồng thời, địa phương thúc đẩy việc phân loại rác thải tại nguồn; giảm những điểm tập kết tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường; đảm bảo mỹ quan đô thị. Thành phố tuyên truyền làm thay đổi thói quen của người dân, tiến tới sẽ thực hiện phân loại rác đầu nguồn.

UBND thành phố Hạ Long sơ bộ đánh giá, quy trình công nghệ xử lý bằng phương pháp phân loại rác, tạo nguyên liệu để sản xuất phân vi sinh không có nước rỉ rác chảy ra môi trường và đơn giá xử lý rác thải sinh hoạt thấp (nhà đầu tư đề xuất khoảng 350.000 đồng/tấn). Thời gian đầu tư lắp đặt nhanh, đáp ứng được yêu cầu đưa vào vận hành xử lý rác trong năm 2024.

Theo tính toán, với công suất 800 tấn/16 giờ sẽ xử lý toàn bộ được khối lượng rác đang tồn trong thời gian khoảng 8 năm và xử lý được toàn bộ khối lượng rác phát sinh hàng ngày trên địa bàn. Hiện thành phố Hạ Long đang lập báo cáo đầu tư để đề nghị tỉnh sớm xem xét chấp thuận chủ trương đầu tư nhà máy xử lý rác thải sinh hoạt bằng công nghệ này tại Khu xử lý rác tại xã Hoà Bình. Từ đó, thành phố thực hiện các bước đầu tư theo quy định để sớm thu hút nhà đầu tư, xử lý triệt để khối lượng rác tồn đọng và phát sinh hàng ngày.

Dư luận hoan nghênh thành phố Hạ Long chủ động kêu gọi các nhà đầu tư huy động nguồn lực ngoài ngân sách Nhà nước vào xử lý môi trường là đúng đắn, nhưng nhận thấy thành phố Hạ Long đánh giá công nghệ xử lý rác bằng phương pháp phân loại xử lý rác tuần hoàn, tạo nguyên liệu thứ cấp tức sản xuất phân vi sinh đem lại những hiệu quả cao hơn thì chưa ổn. Bởi thành phố Hạ Long đã từng cay đắng chấp nhận thất bại công nghệ xử lý rác bằng phương pháp phân loại chế biến phân vi sinh.

Nhà máy xử lý rác thải Hạ Long xây dựng năm 2006, công nghệ sinh học theo tiêu chuẩn quốc tế, lên men hiếu khí tốc độ cao với hệ thống thiết bị Bioreactor, kiểm soát và điều khiển được nhiệt độ, độ ẩm, ôxy... nhưng thất bại (Ảnh tư liệu).

Đó là nhà máy xử lý rác thải Hạ Long (Công ty CP Xử lý chất thải Hạ Long) được xây dựng năm 2006 tại tổ 25 và 26, khu 4, phường Hà Khánh, có tổng vốn đầu tư trên 80 tỷ đồng (thời giá khi ấy) với công suất xử lý 150-250 tấn rác/ngày. Ông Đào Xuân Đan khi ấy là Chủ tịch UBND thành phố Hạ Long, nay hưu trí tại phường Hồng Hải, thành phố Hạ Long cho biết, từ khi khởi nghiệp đến lúc giải nghệ nhà máy xử lý rác thải Hạ Long sản xuất được 1.000 tấn phân vi sinh, nhưng không có thị trường tiêu thụ, sản phẩm ế ẩm. Năm 2014, thành phố phải giải cứu mua 750 tấn phân vi sinh sản phẩm do nhà máy này sản xuất để ủng hộ cho huyện Ba Chẽ. Ngày ấy huyện Ba Chẽ phản ánh lại, chẳng hiểu sao nông dân dùng phân này trồng rừng còn khả dĩ, mang bón rau màu không ổn, cây trồng úa vàng không phát triển được.

Bà Đặng Thị N - kỹ sư trồng trọt khi ấy làm ở phòng nông nghiệp huyện cho biết, địa phương nghèo ai cho gì cũng quý. Phòng Nông nghiệp nhận số phân bón sản phẩm của thành phố Hạ Long làm ra để hỗ trợ nông dân là quý hóa. Nhưng nghề nghiệp mách bảo, sản phẩm chưa hợp quy cũng ái ngại. Phân vi sinh lại chế biến từ rác thải sinh hoạt đô thị không được phân loại đầu nguồn còn dư hóa chất độc hại, như Axít pin đèn, khi trơ thải loại từ bóng đèn Ne-ong, đèn nét, dầu mỡ phế thải, kim loại nặng, muối biển… lại chưa đủ thời gian phân hủy vi sinh, khi đưa ra môi trường thì tự phát nhiệt, không đủ phẩm cấp để bón cây nhất là các loại cây ngắn ngày, cây thời vụ...

Ông Nguyễn Ngọc Việt - chuyên gia độc lập về môi trường và phát triển bền vững cho biết, các tỉnh thành trên toàn quốc từng đầu tư xây dựng 44 nhà máy phân bón làm từ rác thì 43 nhà máy đã đóng cửa dừng sản xuất, vì phân sản xuất ra từ rác thải sinh hoạt đô thị còn dư lượng hóa chất độc hại vượt ngưỡng cho phép, nên không đủ tiêu chuẩn bón cho cây, sản xuất ra không bán được nhà đầu tư tự giải nghệ và khi sản xuất hong phơi, phân loại thời gian lưu rác thô dài ngày, uế khí phát tán ra môi trường khó kiểm soát. Thực tế nhà máy xử lý rác thải Hạ Long đã phải đóng cửa không sản xuất được vì ô nhiễm môi trường, vì Bộ Nông nghiệp kiểm soát chất lượng nguồn phân bón rất chặt chẽ, sản phẩm không hợp quy thì không có thị trường tiêu thụ, nay Luật Môi trường còn khắt khe hơn.

Nhà máy xử lý rác thải hữu cơ chuyển hóa thành mùn compost, sau đó sản xuất thành phân vi sinh cao cấp, phục vụ cho sản xuất nông nghiệp từng có ở Hạ Long nhưng gây ô nhiễm môi trường, lại không có thị trường tiêu thụ phải giải nghệ.

Thành phố Hạ Long lựa chọn công nghệ xử lý rác để sản xuất phân vi sinh thì cần nghiên cứu một cách thận trọng. Hiện trên 1 triệu tấn rác, tồn đọng đã lâu, nhiều mẻ tồn từ năm 2014 được chôn lấp tạm 10 năm nay, rác mủn mục trong đất lẫn hỗn tạp các loại hóa chất độc hại, nay moi lên mà phân loại chế biến phân vi sinh nghe không ổn.

Về nền kinh tế tuần hoàn, rác thải sinh hoạt đô thị là tài nguyên tái tạo nhưng sử dụng vào mục đích gì. Các nước tiên tiến trên thế có xu hướng, đốt rác phát điện. Nhưng thành phố Hạ Long đã bị sa sút lòng tin khi một doanh nghiệp thực lực đầu tư công nghệ đốt rác ngàn tỷ đồng, nhà máy được quảng bá là hiện đại hỏa thiêu 900 tấn rác/ngày, rác đốt thẳng không cần phân loại mà bất thành, dẫn đến khủng hoảng rác đô thị mà hệ lụy còn đến ngày nay.

Tỉnh Quảng Ninh thực tế Nhà máy rác Khe Giang quy hoạch xử lý rác cấp vùng, hiện đang đốt 500 tấn rác/ngày cho thành phố Uông Bí, thị xã Quảng Yên và phía Tây thành phố Hạ Long mà không cần phân loại, rác đổ thẳng vào lò lửa tự cháy rừng rực, cũng đáng nghiên cứu để củng cố lòng tin đốt rác tận dụng nhiệt chạy tuabin phát điện.

Tập đoàn Chodai CoLtd và Tập đoàn Maeda Corporation Nhật Bản đang xúc tiến đầu tư công nghệ đốt rác phát điện tại Quảng Ninh và đã được UBND tỉnh chấp thuận chủ trương nghiên cứu lập dự án đầu tư, theo hình thức liên doanh với danh nghiệp ở địa phương.

Nhà đầu tư Nhật bản cho biết, chỉ cần đốt 350 tấn rác/ngày sản xuất được 10MW điện. Công nghệ hỏa thiêu rác phát điện tiên tiến thì rác không cần phân loại đưa về đổ thẳng vào cửa lò, nhiệt lượng cao cháy triệt để, nước rỉ rác cũng bốc hơi bay đi không lo ngại về xử lý nước rỉ rác.

Giai đoạn 2023-2025, rác thải sinh hoạt ở Quảng Ninh thải ra khoảng 1.400 tấn/ngày là nguồn chất đốt phát điện quý giá.

Thành phố Hạ Long mỗi ngày thải ra khoảng 350.000 tấn rác thải sinh hoạt đô thị. Các địa phương lân cận như: thành phố Cẩm Phả khoảng 200 tấn/ngày, huyện Vân Đồn 100 tấn rác/ngày là nguồn tài nguyên quý, đáp ứng đủ nhiên liệu cho một nhà máy nhiệt điện công suất trên 20MW điện (lượng rác tăng tịnh tiến đến năm 2030) , khi Quảng Ninh còn thiếu điện và nguyên liệu than ngày một cạn kiệt, thì đốt rác phát điện ở thành phố Hạ Long rất đáng nghiên cứu để đầu tư khi mà UBND tỉnh đã thu hồi 92,8ha đất từ Tập đoàn Indevco bàn giao cho thành phố Hạ Long để thực hiện triển khai các phương án xử lý rác. Năm 2021, Sở Xây dựng Quảng Ninh báo cáo khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn tỉnh khoảng 1.247,4 tấn/ngày (khoảng 455.301 tấn/năm). Theo xu hướng phát triển nền kinh tế tuần hoàn thì rác thải sinh hoạt ở Quảng Ninh là nguồn chất đốt phát điện quý giá.