Bài 2: Thừa đất thải mỏ, thiếu đất san nền

(Xây dựng) - Một nghịch lý ở tỉnh Quảng Ninh thiếu đất san nền, nhưng lại thừa đất thải mỏ diễn ra không phải là mới, nhưng vẫn tồn tại và là vấn đề lớn mà dư luận quan tâm. Nguyên nhân là do đâu?

Các mỏ than ở Quảng Ninh mỗi năm khai thác từ 40-45 triệu tấn than, lượng đất đá thải ra khoảng 150 triệu m3, chiếm dụng khoảng 2.700ha đất đai.

Ngày 24/11/2022, Công ty Chế biến Than Quảng Ninh, thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) đã tổ chức lễ khởi động khai thác, thu hồi đất đá thải mỏ phục vụ san lấp các công trình dân dụng và công nghiệp cả vùng mỏ ai cũng phấn khởi. Bởi hòn than đưa lại kinh tế cho cả nước, nhưng các bãi thải mỏ đã và đang tác động xấu đến môi trường, chiếm dụng đất đai, hiểm họa cho công trình xây dựng đô thị trong mùa mưa bão.

Các mỏ than ở Quảng Ninh mỗi năm khai thác từ 40-45 triệu tấn than nguyên khai, lượng đất đá thải ra bãi thải khoảng 150 triệu m3, chiếm dụng khoảng 2.700ha đất đai. Tổng trữ lượng các bãi thải hiện có khoảng 2 tỷ 165 triệu m3 đất đá thải mỏ, chiếm dụng diện tích khoảng 4.000ha đất đai, bãi thải cao nhất trên 350m ở xã Mông Dương, Cẩm Phả.

Công điện số 1079/CĐ-TTg danh định đất đá thải mỏ là chất thải đi kèm trong quá trình khai thác và chế biến than, làm vật liệu xây dựng thông thường chưa được thực hiện. Hiện, bãi thải mỏ vẫn quản lý theo khoáng sản, giấy phép trên đến ngày 30/12/2022 hết hạn là một khó khăn.

Trận mưa lớn ngày 27/7/2015, bãi thải Đông Cao Sơn sập xuống. Đất đá, xỉ than theo nước tạo lũ quét, tàn phá khu phố 4, phường Mông Dương, thành phố Cẩm Phả, làm 94 hộ dân bị ngập lụt; trong đó ngay mỏ than Mông Dương bị bùn đất nhồi vít toàn bộ cửa lò phía dưới và cơ xưởng khiến một mỏ than lớn tê liệt sản xuất. Thống kê những vụ sạt lở bãi thải (tính đến năm 2015) đã làm 17 người chết, 32 người bị thương, 103 nhà đổ, gần 9.000 ngôi nhà ngập và sơ tán, 30.000 công nhân phải tạm nghỉ việc…với thiệt hại ước tính lên tới 2.700 tỷ đồng.

Quảng Ninh trữ lượng đất thải mỏ là siêu lớn, nhưng nhu cầu đất san nền cũng là cực lớn. Khu kinh tế Vân Đồn, 95% các dự án đầu tư có nhu cầu sử dụng đất, vùng hải đảo không thể vạt đồi lấy đất lấp đường triều kiệt được. Khu kinh tế ven biển Quảng Yên, 8 xã đảo Hà Nam còn thấp hơn mực nước biển; 5 khu công nghiệp và 1 cụm công nghiệp cũng có nhu cầu sử dụng đất. Quảng Yên dự kiến đô thị hóa 50% đất đai tự nhiên.

Nhu cầu đất san nền đến năm 2030 cần khoảng 1,02 tỷ m3, hiện vẫn còn tình trạng mua bán đất trôi nổi để san nền.

Sở Tài nguyên và Môi trường và Sở Xây dựng Quảng Ninh thống nhất nhận định nhu cầu sử dụng đất san nền của địa phương từ nay đến năm 2025, trung bình khoảng 130 triệu m3/năm; nhu cầu đất san nền đến năm 2030 khoảng 1,02 tỷ m3. Đối tượng sử dụng cho các công trình giao thông, đô thị mới, công trình nông nghiệp, thủy lợi, đê điều, nông thôn mới... và hạ tầng các khu đô thị, các khu công nghiệp, khu kinh tế.

Cần xem xét lại việc cấp mỏ phải bạt rừng, sẻ đồi lấy đất làm vật liệu san nền khi còn thừa đất thải mỏ.

Các dự án đã đăng ký nhu cầu sử dựng đất khoảng 640 triệu m3. Riêng Dự án Khu đô thị phức hợp Hạ Long Xanh cần khoảng 200-300 triệu m3. Các dự án cần khoảng 100 triệu m3 như Tổ hợp cảng biển, khu công nghiệp và đô thị Đầm Nhà Mạc, Khu công nghiệp Sông Khoai của Amata; chưa kể các dự án nhỏ lẻ.

Nhưng lễ khởi động khai thác, thu hồi đất đá thải mỏ phục vụ san lấp các công trình dân dụng và công nghiệp lúc đầu đặt nhiều hy vọng, nhưng diễn ra không được như mong muốn. Lãnh đạo Công ty Chế biến Than Quảng Ninh cho biết: “Từ hôm khởi động đến nay (01/12/2022) đơn vị nghỉ vì không đơn vị nào lấy đất. Tiếp thị mãi vừa mới làm lệnh giao được cho dự án cầu Cửa Lục III, lấy 500m3 đất thải mỏ trên tổng số nhu cầu đăng ký là 3,5 triệu m3”.

Theo Văn bản số 761/ĐCKS-KS ngày 21/3/2022 của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường gửi Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam về việc thu hồi, sử dụng đất, đá thải trong khai thác than mỏ Suối Lại, tỉnh Quảng Ninh; (theo thời hạn quy định Giấy phép khai thác khoáng sản số 45/GP-GTNMT) tổng khối lượng đất, đá tải thu hồi sử dụng cho dự án cầu Cửa Lục III là 3,5 triệu m3, thời gian thực hiện đến ngày 30/12/2022. Như vậy là giấy phép đã cận kề ngày hết hạn, mà người tiêu dùng chưa có tiền mua đất.