Hố khai quật được người dân cho đây là giếng người Chămpa để lại.
Khai quật để xác định lại niên đại
Theo sử sách, Hóa Châu là một thành cổ có trước năm 1306 của người Chiêm Thành trên đất Lý Châu, đến khi thuộc về Đại Việt mới đổi thành Hóa Châu. Và từ đó, thành cũ của người Chăm được gọi là Hóa Thành. Sau đó, Hóa Thành là trung tâm, lỵ sở của Châu Hóa, rồi lộ Thuận Hóa, phủ Triệu Phong. Hóa Châu được trùng tu năm 1632, để đề phòng quân Chiêm xâm lấn. Cuối đời Trần, từ năm 1376 đến 1390, Hóa Thành thuộc quyền kiểm soát của Chiêm Thành. Từ năm 1391 đến 1413, Hóa Thành do các thổ hào địa phương kiểm soát. Đến thời kỳ các chúa Nguyễn, thì Hóa Thành không còn là trung tâm chính trị, quân sự, kinh tế và dần dần đi vào thời kỳ hoang tàn.
Để xác định lại chính xác phạm vi, cấu trúc và niên đại của thành cổ Hoá Châu từ ngày 1-15/5 trường ĐH Kansai (Nhật Bản) phối hợp với trường ĐH Khoa học Huế và cơ quan chuyên môn của tỉnh TT-Huế đã tổ chức khai quật thành cổ Hóa Châu. Tại đây, đoàn đã tiến hành khảo sát, khai quật 3 hố tại giếng cổ trong vườn ông Nguyễn Hợi (theo người dân cho đây là giếng của người Chăm), phía sau đình làng Thành Trung và tại đình làng Kim Đôi. TS Lê Đình Phúc - Trưởng bộ môn Khảo cổ học, Trường ĐHKH Huế cho biết: Đợt khảo sát, khai quật lần này nhằm mục đích để đo trắc địa qua đó biết chính xác phạm vi và cấu trúc của thành cổ Hóa Châu. Xem địa tầng dưới thành như thế nào để tiếp tục xác định niên đại thành cổ. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa phát hiện những gì của văn hoá Chăm còn sót lại, ngoài một ít gốm, sứ, đá, gạch… của đời Trần, còn lại của thời Lê và Nguyễn rất nhiều. Cũâng theo ông Phúc, qua những ngày khảo cổ những hiện vật thu được tại thành cổ Hoá Châu cho thấy đây là một công trình kiến trúc kế thừa từ thời Chămpa của nhà Trần.
Trước đó, năm 1997, Viện Khảo cổ học Việt Nam phối hợp với Bảo tàng Lịch sử & Cách mạng TT-Huế tổ chức khai quật và nghiên cứu di tích thành Hóa Châu. Theo các nhà nghiên cứu, Thành Hóa Châu hiện đang tồn tại 3 tầng văn hóa: Chăm, Trần, Lê và Nguyễn. Đặc biệt, tại đây còn tồn tại một phiến đá lớn, trên bề mặt có dấu vết điêu khắc của người Chăm, bia ký thời Nguyễn... Không những thế, người dân làng Thành Trung vẫn còn đang lưu giữ một bức tượng nữ thần Visnu có chiều cao khoảng 1m (một trong ba vị thần tối cao của văn hóa Ấn Độ). Cùng trong đợt khảo cổ này các nhà nghiên cứu xác định thành Hóa Châu có 2 vòng thành - thành ngoại có diện tích gần 5km2 và thành nội có diện tích khoảng 2km2. Tuy nhiên cho đến nay, những dấu tích của 2 vòng thành không còn là bao.
Di tích biến dạng
Theo quan sát của chúng tôi hiện thành cổ Hoá Châu đã bị san bằng, sạt lở, biến dạng rất nhiều, một số đoạn bị phá huỷ hoàn toàn. Nghiêm trọng hơn, bề mặt của thành người dân nơi đây đã cày cuốc, đào bới, mở rộng diện tích canh tác, xây dựng nhà cửa, chôn cất người chết. Ở phía thành nội, hiện không còn dấu vết kiến trúc trên mặt đất. Tất cả đã bị san bằng làm ruộng lúa, chỉ còn một vị trí bằng phẳng khá đẹp được san làm sân bóng đá cho thanh niên trong xã.
Một cán bộ xã cho biết, trước đây di tích thành cổ Hoá Châu chưa được chính quyền quản lý chặt chẽ do vậy người dân ngang nhiên canh tác, chôn cất mồ mả do khu vực này cao, khi mưa xuống không bị ngập lụt. Nhiều người dân còn cho rằng việc chôn người chết ở đây con cháu sẽ được hưởng phúc đức sau này, vì khu vực này vua quan từng sinh sống.
Ông Phan Đinh Toan, cán bộ văn hóa xã Quảng Thành cho biết: “Việc người dân tận dụng thành cổ Hoá Châu để làm ruộng, chôn cất mồ mả xảy ra từ lâu, nhưng vì di tích chưa được xếp hạng, do vậy việc quản lý cũng rất khó. Đến cuối năm 2007 di tích thành cổ Hoá Châu mới được UBND tỉnh TT-Huế công nhận di tích văn hoá cấp tỉnh. Từ đó đến nay UBND xã chỉ đạo người dân không được tiếp tục canh tác trên khu đất này.
Hiện chính quyền địa phương rất muốn cơ quan chức năng sớm xác định niên đại, sơ đồ thành quách để di tích sớm được xếp hạng cấp quốc gia.
Hiếu Giang
Theo baoxaydung.com.vn
