Luật Quản lý phát triển đô thị: “Lời giải” cho bài toán đô thị hóa

(Xây dựng) - Đô thị hóa đang diễn ra với tốc độ chóng mặt, kéo theo đó là hàng loạt thách thức: Hạ tầng quá tải, ô nhiễm môi trường... Dự án “Luật Quản lý phát triển đô thị” do Bộ Xây dựng soạn thảo, trình Chính phủ xem xét sẽ là “lời giải” cho bài toán hóc búa này, góp phần tạo hành lang pháp lý vững chắc cho sự phát triển bền vững của đô thị Việt Nam.

Một góc thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. (Ảnh: Tư liệu)

Trong 27 năm qua, kể từ năm 1998 đến nay, hệ thống đô thị Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc về số lượng, với số đô thị tăng từ 633 lên 900 (tính đến tháng 12/2024). Trung bình mỗi năm, cả nước tăng thêm 10 đô thị (bao gồm cả việc sắp xếp giảm bớt số lượng đô thị). Trong số 900 đô thị kể trên, có khoảng hơn 200 đô thị từ loại IV trở lên (gấp hơn 2,3 lần so với năm 1998); tỷ lệ đô thị hóa của cả nước đạt khoảng 44,3%. Dự báo đến năm 2030, tốc độ đô thị hóa sẽ tiếp tục tăng mạnh, đòi hỏi việc quản lý phát triển đô thị hiệu quả và cấp thiết hơn bao giờ hết.

Theo đánh giá của Bộ Xây dựng, thực trạng phát triển đô thị Việt Nam còn 5 tồn tại, hạn chế lớn, cần khắc phục để phát triển bền vững. Một là, hệ thống đô thị thiếu liên kết. Các đô thị trung tâm chưa phân cấp rõ ràng và kết nối vùng còn yếu. Mô hình phát triển mới thiếu chiều sâu, chưa phát huy được lợi thế so sánh giữa các vùng miền. Hai là, hạ tầng thiếu đồng bộ. Đặc biệt là tại các đô thị lớn, đang bị quá tải. Nhiều chỉ tiêu về giao thông, cây xanh, thoát nước chưa đạt chuẩn. Không gian công cộng chưa đáp ứng nhu cầu văn hóa, tinh thần của người dân. Ba là, khai thác, sử dụng không gian ngầm còn rất hạn chế và mang tính cục bộ, thiếu tính kết nối tổng thể. Công tác quản lý và khai thác còn chưa hiệu quả. Bốn là, công tác quản lý đô thị còn yếu, chưa gắn kết với nguồn lực, còn dàn trải… nguồn lực và sự tham gia của cộng đồng chưa được phát huy. Năm là, năng lực quản lý và quản trị đô thị còn yếu, chậm đổi mới và hiện đại hóa…

Mới đây, tại Tờ trình Dự án “Luật Quản lý phát triển đô thị” gửi Chính phủ, Bộ Xây dựng cũng đã nêu rõ những tồn tại và hạn chế trên của tình hình thực tế xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ quan vẫn là yếu tố chính. Về pháp luật, mặc dù hệ thống pháp luật hiện hành có nhiều quy định liên quan đến quản lý và phát triển đô thị, nhưng mỗi luật chuyên ngành chỉ tập trung vào phạm vi và lĩnh vực mà luật đó điều chỉnh. Trong khi đó, phát triển đô thị là một nhiệm vụ đòi hỏi sự tổng hòa của nhiều lĩnh vực để đạt được kết quả tốt nhất.

Hệ thống đô thị ngày càng phát triển đặt ra yêu cầu cần có các quy định riêng cho lĩnh vực quản lý phát triển đô thị để điều chỉnh toàn diện các yêu cầu, kết quả cần đạt được, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Nhiều vấn đề mới phát sinh chưa được pháp luật điều chỉnh kịp thời, công tác kiểm tra việc thực hiện pháp luật hiện hành chưa được thực hiện thường xuyên. Trong khi đó, nhận thức về đô thị hóa và phát triển đô thị ở một số nơi còn chưa đầy đủ và chưa được quan tâm đúng mức. Một số công cụ quản lý phát triển đô thị đã được ban hành nhưng việc triển khai còn mang tính hình thức, chưa phát huy được hiệu quả.

Về năng lực, công tác quản lý phát triển đô thị đòi hỏi trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, tuy nhiên, nhiều nơi còn “lúng túng” và thiếu chủ động trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ. Kinh nghiệm huy động và phát huy lợi thế của phát triển đô thị, cũng như sự tham gia của các nguồn lực xã hội còn hạn chế.

Từ những cơ sở chính trị, pháp lý, cơ sở thực tiễn, kinh nghiệm quốc tế và yêu cầu của thực tiễn phát triển đất nước trong giai đoạn mới cho thấy, việc nghiên cứu, xây dựng “Luật Quản lý phát triển đô thị” là hết sức cần thiết, nhằm kịp thời thể chế hóa các chủ trương, định hướng, sự chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng đối với công tác quản lý, phát triển đô thị và hạ tầng đô thị, đồng thời tiếp thu các tiến bộ khoa học công nghệ, xu thế mới của thế giới, phát huy tiềm năng của các đô thị, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Bộ Xây dựng nêu rõ: “Dự án Luật Quản lý phát triển đô thị còn là sự cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013. Thể chế hóa quan điểm chỉ đạo, mục tiêu và các nhiệm vụ trọng tâm về phát triển bền vững đô thị Việt Nam được xác định tại Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị và các văn bản chỉ đạo khác của Đảng và Nhà nước. Đồng thời điều chỉnh các vấn đề phát sinh từ thực tiễn quá trình đô thị hóa và phát triển đô thị trong giai đoạn hiện nay và các năm tiếp theo, góp phần phát triển bền vững hệ thống đô thị Việt Nam và từng đô thị trong hệ thống”.

Được biết, Dự án Luật được đề xuất trên cơ sở 05 quan điểm chính: Thể chế hóa quan điểm của Đảng và Nhà nước; đảm bảo tính pháp lý; phát triển đô thị bền vững; hướng tới đô thị hiện đại; phân cấp, phân quyền mạnh mẽ. Để hoàn thiện Dự án “Luật Quản lý phát triển đô thị”, Bộ Xây dựng đã thực hiện quy trình lấy ý kiến đóng góp rộng rãi và minh bạch. Dự thảo Luật đã được công bố trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ, Cổng thông tin điện tử của Bộ Xây dựng, tuân thủ theo đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Toàn cảnh thành phố Thủ Đức – Trung tâm kinh tế của Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: Tư liệu)

Để đảm bảo Dự án “Luật Quản lý phát triển đô thị” được xây dựng một cách toàn diện và hiệu quả, Bộ Xây dựng đã tiến hành lấy ý kiến từ nhiều đối tượng khác nhau từ các Bộ, ngành, địa phương, viện nghiên cứu, các hội, hiệp hội, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý và UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Bên cạnh đó, Bộ Xây dựng cũng đã chủ trì tổ chức 03 cuộc Hội thảo tại 03 miền (miền Bắc, miền Trung và miền Nam) để tham vấn ý kiến góp ý cho dự thảo Luật; tổ chức các hội nghị chuyên đề với các chuyên gia của Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam; Tổng hội Xây dựng Việt Nam; Thành phố Hồ Chí Minh; tổ chức Diễn đàn đô thị với 03 phiên hội thảo chuyên đề để thảo luận sâu các vấn đề thuộc các nhóm chính sách của dự thảo Luật.

Theo ông Trần Quốc Thái, Cục trưởng Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng), định hướng phát triển đô thị Việt Nam bền vững được dựa trên Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị (Nghị quyết số 06). Theo đó, cần sớm xây dựng và ban hành Luật về quản lý và phát triển đô thị bền vững; hoàn thiện khung pháp lý cho phát triển đô thị thông minh, quản lý hạ tầng kỹ thuật đô thị và không gian ngầm đô thị.

Nghị quyết số 06 đã đặt mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ đô thị hóa của Việt Nam đạt trên 50% với khoảng 1.000 – 1.200 đô thị. Đến năm 2045, tỷ lệ đô thị hóa sẽ thuộc nhóm trung bình cao của khu vực ASEAN và châu Á. Hệ thống đô thị liên kết thành mạng lưới đồng bộ, thống nhất, cân đối giữa các vùng, miền, có khả năng chống chịu, thích ứng với biến đổi khí hậu, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh, bảo vệ môi trường, kiến trúc tiêu biểu giàu bản sắc, xanh, hiện đại, thông minh.

Để đạt được mục tiêu này, Cục Phát triển đô thị đề xuất 5 nhóm quy định cần được xây dựng, hoàn thiện và ban hành: Phát triển hệ thống đô thị, đánh giá phân loại đô thị; Tổ chức phát triển đô thị thực hiện quy hoạch được duyệt; Quản lý phát triển hạ tầng kỹ thuật đô thị và hạ tầng xã hội đô thị; Quản lý phát triển không gian ngầm đô thị; Trách nhiệm quản lý phát triển đô thị.

Chia sẻ về tính cấp thiết của Dự án “Luật Quản lý phát triển đô thị”, Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Ninh Nguyễn Việt Hùng cho biết: “Việc luật hóa quản lý phát triển đô thị là vô cùng cần thiết để đảm bảo đánh giá, phân loại và quản lý phát triển đô thị một cách khoa học, thống nhất, đồng bộ và bền vững. Luật sẽ quy định cụ thể về hệ thống đô thị; tiêu chuẩn, tiêu chí từng loại đô thị; thành phần, chất lượng hồ sơ đánh giá, phân loại đô thị… và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức. Bắc Ninh đã trải qua quá trình phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa nhanh chóng (tỷ lệ đô thị hoá đạt 60,03%). Từ một tỉnh nông nghiệp, Bắc Ninh đã tổ chức lập quy hoạch chung đô thị, chương trình phát triển đô thị, tập trung đầu tư vào các công trình hạ tầng đô thị theo quy hoạch. Tỉnh đang lập đề án báo cáo rà soát tiêu chí phân loại đô thị, báo cáo đánh giá trình độ phát triển cơ sở hạ tầng đô thị để trình cơ quan có thẩm quyền công nhận nâng loại đô thị loại I. Do đó, việc sớm ban hành “Luật Quản lý phát triển đô thị” sẽ giúp giải quyết những bất cập, hạn chế trong hệ thống quy định hiện hành, tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất và hiệu quả cho công tác quản lý phát triển đô thị trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng và cả nước nói chung”. Tại Dự thảo “Luật Quản lý phát triển đô thị” tỉnh Bắc Ninh cũng đã gửi góp ý với 6 nội dung, trong đó, đề nghị bổ sung khái niệm “khu vực phát triển đô thị” vào Điều 3 dự thảo Luật.

Đối với góp ý Dự thảo “Luật Quản lý phát triển đô thị”, Hội Kiến trúc sư Việt Nam cũng đã gửi 24 ý kiến đóng góp đến Bộ Xây dựng để hoàn thiện Dự thảo. Trong đó, Hội đã đề xuất bổ sung khái niệm “Hạ tầng đô thị” vào Dự thảo Luật vì cho rằng, khái niệm này được đề cập nhiều nhất tới 25 lần. Hay giải thích rõ hơn khái niệm “Công trình xanh”; giải thích cụ thể về những thuật ngữ chuyên ngành, chuyên môn như: “Giao thông con lắc”, “Bề mặt cứng hóa”, “Hiệu ứng đảo nhiệt”… theo Hội Kiến trúc sư Việt Nam thì chỉ có các nhà chuyên môn về đô thị mới hiểu. Đồng thời hạn chế sử dụng từ nước ngoài, nếu sử dụng cần có giải thích. Ngoài ra, Hội Kiến trúc sư Việt Nam cũng nêu một số ý kiến đề nghị bổ sung làm rõ nghĩa hơn trong các điều, khoản hoặc viện dẫn từ các Luật liên quan để đảm bảo không “chồng chéo” luật.

Bắc Ninh đã trải qua quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đô thị hóa nhanh chóng (tỷ lệ đô thị hóa đạt 60,03%). Tỉnh đang tăng tốc hoàn thiện công nhận đô thị loại I vào cuối năm 2025.

Đại diện Hội Kiến trúc sư Việt Nam, ông Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội cũng đưa ra nhận định: “Dự thảo Luật đã thể hiện các chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển đô thị bền vững, hoàn thiện hệ thống pháp luật. Dự thảo đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất và hiệu quả, phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu hướng hội nhập. Góp phần thúc đẩy phát triển hệ thống đô thị bền vững, hài hòa giữa các vùng miền, bảo vệ tài nguyên. Tạo điều kiện phát triển đô thị xanh, thông minh, ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng tới đô thị đáng sống. Qua đó phát huy vai trò động lực của đô thị trong phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước…”.

Tại văn bản góp ý gửi về Bộ Xây dựng, ông Đỗ Viết Chiến, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Bất động sản Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, Hội cơ bản thống nhất nội dung tờ trình và Dự thảo “Luật Quản lý phát triển đô thị” (dự thảo lần 2) do Bộ Xây dựng soạn thảo, Dự thảo lần 2 đã bổ sung, tiếp thu nhiều ý kiến đóng góp của các đơn vị, cá nhân về nội dung của Luật.

Đại diện Hiệp hội Bất động sản Thành phố Hồ Chí Minh cũng nêu thêm: “Dự thảo cần tập trung quy định việc lập chương trình phát triển đô thị toàn tỉnh dựa trên quy hoạch hệ thống đô thị và nông thôn quốc gia, cũng như quy hoạch vùng tỉnh đã được phê duyệt. Mục đích là để xác định hệ thống đô thị và nông thôn trên địa bàn tỉnh, từ đó làm cơ sở xác định các chương trình ưu tiên gắn với nguồn lực thực hiện…; cần lập chương trình phát triển đô thị cho từng đô thị dựa trên quy hoạch chung đô thị đã được phê duyệt…; về nội dung quản lý phát triển đô thị theo quy hoạch, cần đề cập đến xây dựng mô hình chính quyền đô thị. Đây là vấn đề tồn tại mà Nghị quyết 06/NQ-TW đã chỉ ra”.

Đóng góp vào dự thảo với vai trò cá nhân, Tiến sỹ Phạm Văn Khánh, nguyên Cục trưởng Cục Kinh tế Xây dựng (Bộ Xây dựng) cho rằng, việc xây dựng, ban hành “Luật Quản lý phát triển đô thị” là hết sức cần thiết. Đồng thời, nêu ra một số góp ý cụ thể cho dự thảo như: “Cần có quy định phân cấp tới các cấp huyện/quận phù hợp với phân cấp trong quản lý phát triển đô thị”. “Cần rà soát, đảm bảo đồng bộ tránh chồng chéo, mâu thuẫn với quy định của các Luật khác đã đang và sẽ dự thảo”.

Theo tìm hiểu, Dự thảo “Luật Quản lý phát triển đô thị” khi được đưa ra lấy ý kiến có 7 Chương, 7 mục, 82 Điều. Sau khi hoàn chỉnh dự thảo gửi Tờ trình lên Chính phủ, Dự án Luật thu gọn còn 7 Chương, 7 mục, 59 Điều (giảm 23 Điều). Đặc biệt, Dự thảo Luật đã dành trọn vẹn Chương V để nói về “Quản lý các khu vực phát triển đô thị” gồm 10 Điều (từ Điều 44 đến Điều 53) với hai mục: Quản lý khu vực phát triển mới và cải tạo đô thị. Ở phần Dự thảo xin ý kiến thì phần này nằm 1 phần trong chương III.

Dự án “Luật Quản lý phát triển đô thị” được xem là hành lang pháp lý vững chắc, góp phần xây dựng hệ thống đô thị phát triển bền vững và hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Theo đánh giá từ các nhà làm luật, nhà quản lý và chuyên gia, việc ban hành luật này là vô cùng cần thiết.