Kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế dựa trên nguyên lý cơ bản “đầu ra của sản phẩm này là đầu vào của sản phẩm khác”, tạo ra một vòng lặp lại mang tính khép kín.
 |
| Tổ hợp nhà máy điện gió kết hợp điện mặt trời trên địa bàn huyện Thuận Nam (Ninh Thuận). Ảnh: Huy Hùng/TTXVN |
Nhờ đó, các giá trị của sản phẩm, nguyên vật liệu và tài nguyên được duy trì trong nền kinh tế ở mức độ lâu nhất, nhằm tối thiểu việc sử dụng tài nguyên và lượng phế thải, mức độ ô nhiễm môi trường, khí thải cũng giảm đi đáng kể.
Những năm qua, phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam đã sớm nhận được sự quan tâm, định hướng, chỉ đạo thống nhất của Đảng và Nhà nước. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định xây dựng kinh tế tuần hoàn là một trong những định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045.
Công nghệ và nguồn vốn là yếu tố quyết định
Phát triển kinh tế tuần hoàn được xác định là một trong những định hướng ưu tiên để thực hiện mục tiêu chung nhằm quản lý chất thải, sử dụng hiệu quả tài nguyên, bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu trong giai đoạn phát triển tiếp theo của đất nước.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 với những quy định pháp lý hóa việc thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn đã nhận được sự ủng hộ, quan tâm của các Bộ, ngành, các hiệp hội ngành nghề, cộng đồng doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân có liên quan.
Điều 142 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định cụ thể các tiêu chí để thực hiện kinh tế tuần hoàn; trong đó khẳng định 4 tiêu chí quan trọng là hiệu quả sử dụng nguyên, nhiên vật liệu và năng lượng; kéo dài vòng đời của sản phẩm; giảm phát thải và rác thải ra môi trường; không gây tác động xấu về môi trường.
Dựa trên cơ sở các tiêu chí, các Nghị định hướng dẫn Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định cụ thể về tiêu chí kinh tế tuần hoàn; trách nhiệm thực hiện kinh tế tuần hoàn; lộ trình thực hiện kinh tế tuần hoàn; cơ chế khuyến khích thực hiện kinh tế tuần hoàn. Bên cạnh đó, kinh tế tuần hoàn đã được lồng ghép vào các chiến lược, chương trình, đề án, quy hoạch, kế hoạch phát triển của các ngành, lĩnh vực và địa phương.
Tại Diễn đàn Kinh tế tuần hoàn Việt Nam lần thứ 3 năm 2024, các chuyên gia cho rằng công nghệ và nguồn vốn đang là những điểm nghẽn ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế tuần hoàn. Ông Đặng Huy Đông, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quy hoạch và phát triển, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhấn mạnh, đổi mới sáng tạo và ứng dụng khoa học công nghệ về môi trường, giảm phát thải carbon sẽ là câu trả lời cho bài toán chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn của Việt Nam. Việc áp dụng công nghệ mới cũng phải đảm bảo tính bền vững về kinh tế. Những công nghệ, giải pháp mang tính thử nghiệm cần có sự hỗ trợ ban đầu.
Theo ông Đặng Huy Đông, công nghệ tốt, công nghệ tiên tiến phải có đủ khả năng để thương mại hóa trên thị trường. Cần có sự công bằng khi đánh giá và lựa chọn ứng dụng các công nghệ phục vụ quá trình chuyển đổi xanh. Những công nghệ đã chứng minh được tính hiệu quả cả về bảo vệ môi trường và có tiềm năng kinh tế cần được nhân rộng ra quy mô lớn thay vì chỉ ứng dụng trong một số dự án nhỏ lẻ.
Đồng tình với quan điểm trên, bà Vương Thị Minh Hiếu, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý các khu kinh tế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, các giải pháp công nghệ cần được công nhận và đối xử bình đẳng. “Chúng ta rất mong chờ những công nghệ trong nước có thể thương mại hóa rộng rãi, đem lại nguồn lợi cho doanh nghiệp để chính doanh nghiệp nhìn nhận được những lợi ích và chủ động triển khai”, bà Vương Thị Minh Hiếu chia sẻ.
Quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn, các doanh nghiệp cũng gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận nguồn vốn, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Mặc dù các ngân hàng, tổ chức tín dụng đã có những chương trình cung cấp riêng cho chuyển đổi xanh hay phát triển bền vững nhưng quy trình thủ tục, các luồng tiếp cận nguồn vốn còn nhiều bất cập. Nguồn vốn có thể không quá lớn nhưng thủ tục hành chính và yếu tố thời gian luôn đóng vai trò quan trọng đối với doanh nghiệp.
Ông Lê Thanh Tùng, thành viên Hội đồng quản trị Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam (VietinBank) nhận định, hành lang pháp lý để doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn được ban hành tương đối đồng bộ, tuy nhiên so với thông lệ và nhu cầu thực tiễn vẫn có những khoảng cách. Qua triển khai thực tế, VietinBank nhận thấy có 3 yếu tố quan trọng giúp việc tiếp cận và giải ngân nguồn vốn hiệu quá.
Đầu tiên là nhận thức, chỉ khi doanh nghiệp nhận thức kinh tế tuần hoàn là xu thế tất yếu, là vấn đề quan trọng đối với sự phát triển, doanh nghiệp sẽ chủ động xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp, tiềm năng, thuyết phục được nhà cung cấp vốn. Tiếp theo là khả năng hợp tác liên quan đến vấn đề quản trị, công nghệ hay đội ngũ nhân sự…
Bên cạnh các gói hỗ trợ để doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận kinh tế tuần hoàn, VietinBank còn có những gói ưu đãi về lãi suất và phí. Cuối cùng là sự quan tâm của xã hội kết hợp với điều hành đồng bộ của các cơ quan quản lý, Việt Nam sẽ có những bước tiến tích cực trong thực hiện kinh tế tuần hoàn.
Chuyển từ kế hoạch sang hành động
 |
| Tàu cập Cảng Hải Phòng. Ảnh TTXVN phát |
Trên thế giới đã có 49 quốc gia xây dựng kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn và thực hiện chiến lược hành động quốc gia phát triển kinh tế tuần hoàn.
Việt Nam xác định thực hiện kinh tế tuần hoàn là nhiệm vụ liên ngành, là trách nhiệm của toàn xã hội với sự vào cuộc của các cấp chính quyền, bộ, ngành, địa phương, tổ chức, cá nhân. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ xây dựng dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn trình Thủ tướng Chính phủ ban hành.
Phát biểu tại diễn đàn Kinh tế tuần hoàn Việt Nam lần thứ 3 năm 2024, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Quý Kiên khẳng định, hiện thực hóa Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn sẽ góp phần tạo động lực cho đổi mới sáng tạo và cải thiện năng suất lao động; phát triển các thực hành tốt, tạo dựng văn hóa và lối sống xanh; đồng thời thúc đẩy tạo việc làm xanh và phát triển chuỗi giá trị mới.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Đình Thọ cho biết, Kế hoạch xác định những ngành, lĩnh vực sản xuất, sản phẩm cần được ưu tiên thực hiện kinh tế tuần hoàn thời gian tới. Trong đó tập trung vào 9 nhóm ngành quan trọng có tiềm năng như giao thông vận tải, nông nghiệp, xây dựng, quản lý chất thải, công nghiệp, hóa chất…
Hiện thực hóa Kế hoạch hành động, dự thảo đã đề ra 5 nhóm giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm. Các mục tiêu gắn với các chỉ tiêu để giám sát, đánh giá theo các giai đoạn đến năm 2030 và năm 2035. Theo 5 nhóm giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm này, dự thảo Kế hoạch đặt ra 38 nhiệm vụ, hoạt động cụ thể giao cho các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh… gắn với thời gian thực hiện cụ thể. Để đạt được các mục tiêu đề ra trong Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh kế tuần hoàn, bên cạnh yếu tố tiên quyết là sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp, ý thức người dân, đòi hỏi sự vào cuộc tích cực, hiệu quả của các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh, các tổ chức đoàn thể…
Là đơn vị hỗ trợ xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn, bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam đánh giá, cam kết của Việt Nam đối với nền kinh tế tuần hoàn không chỉ để ứng phó với các thách thức bảo vệ môi trường mà còn là giải pháp giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu khí hậu và phát triển bền vững.
“Nền kinh tế tuần hoàn mang đến cơ hội mạnh mẽ để giải quyết những thách thức này nhưng Việt Nam phải hành động nhanh chóng, gấp rút chuyển đổi từ lập kế hoạch sang hành động”, bà Ramla Khalidi nhấn mạnh.
Chương trình Phát triển Liên hợp quốc hỗ trợ Kế hoạch hành động quốc gia ở nhiều khía cạnh khác nhau, kết hợp chuyên môn hoạch định chính sách, kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo và điều phối sự tham gia của các bên liên quan. Bà Ramla Khalidi cho rằng để chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn, Việt Nam cần thực hiện bốn ưu tiên chính.
Đó là: Lồng ghép thiết kế sinh thái, thiết kế tuần hoàn vào các chính sách và đưa các mục tiêu có thể đo lường được vào lộ trình kinh tế tuần hoàn, thúc đẩy đổi mới và khả năng cạnh tranh; ưu tiên các ngành chính như nông nghiệp, điện tử, nhựa, dệt may và vật liệu xây dựng để giúp Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và mở ra các cơ hội cho tăng trưởng bền vững; đảm bảo các thể chế hiệu quả và cấu trúc quản trị hợp lý sẽ giảm bớt rào cản và thúc đẩy đổi mới; cuối cùng, quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn phải là nỗ lực của toàn xã hội, đặt con người và công bằng xã hội vào trung tâm.
Theo Hoàng Vân (TTXVN)
