Xung lực mới cho không gian đô thị Hà Nội

Nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 15-NQ/TƯ ngày 5-5-2022 về “Tập trung triển khai quy hoạch, đầu tư xây dựng, ổn định dân cư hai bên bờ sông Hồng và sông Đuống, quy hoạch phát triển không gian ngầm đô thị, không gian xanh và không gian công cộng”, tạo sự linh hoạt, chủ động cho thành phố Hà Nội, Luật Thủ đô năm 2024 quy định một số chính sách đặc thù, khác với các luật hiện hành.

Đích đến là tạo xung lực mới để xây dựng hệ thống không gian đô thị đồng bộ cho Hà Nội.

Tuyến đường sắt đô thị đoạn Nhổn - Cầu Giấy. Ảnh: Nguyễn Quang

Đối mặt với nhiều khó khăn

Với vai trò là Thủ đô, Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, mà còn là trung tâm về văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và kinh tế của cả nước. Theo định hướng quy hoạch chung, quy mô dân số Thủ đô đến năm 2050 dự kiến khoảng 13-13,5 triệu người. Nhằm bảo đảm thành phố “Sáng - Xanh - Sạch - Đẹp”, nhiều sáng kiến trong công tác quy hoạch đã được đưa ra. Tuy nhiên, để có được hiệu quả tích cực, các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách quy hoạch cho rằng, cần phải nhìn thẳng vào những khó khăn mà Hà Nội đang phải đối mặt để nghiên cứu những bước đột phá.

Theo đại diện Sở Quy hoạch và Kiến trúc Hà Nội, công tác điều chỉnh quy hoạch và lập quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 còn nhiều vướng mắc. Tiến độ thực hiện một số đồ án quy hoạch chi tiết hai bên tuyến đường, thiết kế đô thị riêng nằm trong kế hoạch còn chậm, chưa phù hợp với tiến độ thực hiện dự án tuyến đường, chưa bảo đảm tính khả thi, dẫn đến tiến độ đầu tư kết cấu giao thông còn chậm.

Đáng lưu ý, tỷ lệ đất dành cho giao thông, tỷ lệ vận tải hành khách bằng phương tiện công cộng chưa đạt kế hoạch. Công tác cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị gắn với bảo tồn phát huy giá trị khu vực nội đô lịch sử, bao gồm các khu phố cổ, khu phố cũ, biệt thự cũ và những công trình kiến trúc có giá trị khác, theo hướng bảo tồn không gian văn hóa và cảnh quan, phát huy giá trị khu vực nội đô lịch sử còn manh mún, chưa tập trung vì vướng những vấn đề về quy định pháp luật cũng như nguồn lực xã hội.

Nhiệm vụ song hành trọng trách

Để tháo gỡ những bất cập này, Luật Thủ đô năm 2024 quy định, quy hoạch Thủ đô phải bảo đảm xây dựng Hà Nội phát triển bền vững, môi trường sống trong lành, an ninh nguồn nước, với sông Hồng là trục xanh, cảnh quan trung tâm, phát triển đô thị hài hòa hai bên sông của Hà Nội. Thành phố được tập trung nguồn lực, ưu tiên tổ chức thực hiện quy hoạch phân khu sông Hồng và sông Đuống phù hợp với Quy hoạch Thủ đô và Quy hoạch chung Thủ đô đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; xây dựng các tuyến đê mới phù hợp với quy hoạch phòng, chống lũ của tuyến sông có đê, quy hoạch đê điều và quy hoạch khác có liên quan để khai thác hiệu quả quỹ đất.

Đất bãi sông, bãi nổi có thể được sử dụng để đầu tư xây dựng các công trình phục vụ phát triển công nghiệp văn hóa, phát triển nông nghiệp sinh thái kết hợp tham quan, giáo dục trải nghiệm, du lịch trải nghiệm để phát huy, khai thác có hiệu quả tiềm năng về quỹ đất, vị trí địa lý, không gian văn hóa ở các khu vực này.

Để quy hoạch này thật sự có ý nghĩa và khả thi, theo quy định tại Luật Thủ đô, thẩm quyền phê duyệt dự án đầu tư được phân cấp, chuyển từ Thủ tướng Chính phủ về cho Hà Nội, thể hiện sự phân quyền mạnh mẽ cho chính quyền địa phương trong việc phát huy tiềm năng, tận dụng quỹ đất nông nghiệp sẵn có nhưng vẫn phù hợp với mục tiêu quản lý, bảo vệ đê điều và phòng, chống thiên tai. UBND thành phố được điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung đô thị, quy hoạch chung xây dựng khu chức năng, quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật. HĐND thành phố ban hành trình tự, thủ tục thực hiện việc điều chỉnh.

Theo Hội đồng Phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật thành phố Hà Nội, đây là nội dung mới so với quy định của pháp luật hiện hành, giúp Hà Nội tăng tốc, xây dựng và phát triển. Luật cũng quy định rõ hơn các chính sách ưu tiên phát triển các công trình ngầm của thành phố, bao gồm cả nhà ga, tàu điện ngầm trung tâm kết hợp với các tổ hợp trung tâm thương mại, dịch vụ ngầm theo mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD). Ngày 15-3-2022, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 913/QĐ-UBND phê duyệt Quy hoạch chung không gian xây dựng ngầm đô thị trung tâm Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn năm 2050. Như vậy, Hà Nội là đô thị đầu tiên trong cả nước phê duyệt quy hoạch không gian ngầm. Hà Nội cần tiếp tục cụ thể hóa những vấn đề trong chính sách đặc thù đã được xác định trong Luật Thủ đô năm 2024 để tạo ra những đột phá, phát triển mạnh mẽ cho Thủ đô trong kỷ nguyên mới.

Theo kiến trúc sư Trần Ngọc Chính - Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, Luật Thủ đô chủ trương phân cấp, giao quyền cho Hà Nội quyết định đầu tư công, các dự án theo hình thức công - tư (PPP), là cơ hội để Hà Nội có những bứt phá trong xây dựng và phát triển Thủ đô. Từ đó, phát triển Thủ đô không chỉ theo chiều cao, chiều ngang mà còn theo chiều sâu, tạo dựng một hệ thống không gian đô thị đồng bộ, góp phần khai thác hiệu quả nguồn lực tài nguyên đất đai, năng lực cơ sở hạ tầng, giữ gìn cảnh quan lịch sử, văn hóa, tăng diện tích xanh, cải thiện hệ sinh thái đô thị, giảm thiểu tình trạng ùn tắc giao thông, hướng tới phát triển đô thị hiện đại và bền vững.