Vùng ĐBSCL ứng phó với biến đổi khí hậu: Tăng cường vai trò của chính quyền đô thị

Vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) hiện có 158 đô thị, phân bố theo các hành lang dọc hệ thống sông chính và các trục giao thông quan trọng của Vùng… Những năm qua, bên cạnh các thành tựu đạt được trong lĩnh vực phát triển đô thị, ĐBSCL cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn là tình trạng biến đổi khí hậu (BĐKH) và nước biển dâng (NBD).

Liên kết để phát triển đô thị và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên

Theo kịch bản BĐKH năm 2012 của Bộ TN&MT, khi NBD lên 1m, toàn bộ 13 tỉnh thành của vùng có nguy cơ ngập nặng. Cụ thể, toàn vùng sẽ có 63 đô thị có nguy cơ ngập cao, trong đó bao gồm cả TP Cần Thơ (đô thị loại I), TP Cà Mau (đô thị loại II), các TP Rạch Giá, Vị Thanh, Sóc Trăng, Bạc Liệu (đô thị loại III)…

Đề cập đến giải pháp tăng cường khả năng thích ứng với BĐKH của các đô thị vùng ĐBSCL, TS.KTS Trần Lan Anh - Phó cục trưởng Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) cho rằng: ĐBSCL phải xây dựng công cụ đánh giá, quan trắc, đo vẽ hình thành cơ sở dữ liệu và bản đồ cập nhật thường xuyên trên hệ thống GIS đến tỷ lệ 1/2000 tại khu vực đô thị. Các chỉ tiêu tính toán tần suất mưa, lũ… là cơ sở để xác định cao độ nền cho các khu vực phát triển đô thị.

Theo bà Trần Lan Anh, vùng ĐBSCL cần xây dựng công cụ kiểm soát, tăng cường hiệu lực cơ chế, chính sách về quản lý xây dựng và phát triển đô thị tại các khu vực chịu nhiều ảnh hưởng của BĐKH; nghiên cứu bổ sung các tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá về giảm phát thải. Bên cạnh đó, ĐBSCL cần nâng cao nhận thức, năng lực và tư vấn chuyên môn, quản lý phát triển đô thị, hạn chế tác động của BĐKH; tăng cường vai trò của chính quyền đô thị trong ứng phó với BĐKH… ĐBSCL cần kiểm soát việc hình thành và phát triển đô thị mới tại các địa phương thuộc vùng, trong điều kiện gia tăng thiên tai và NBD; rà soát điều chỉnh quy hoạch phù hợp với kịch bản BĐKH 2012.

Trước mắt, vùng ĐBSCL thực hiện thí điểm một số dự án quy hoạch, chương trình ưu tiên trọng điểm phát triển đô thị xanh, kiến trúc xanh; phối hợp với Hà Lan nghiên cứu bảo vệ nguồn nước cho ĐBSCL; nghiên cứu nhân rộng mô hình nhà ở vượt lũ ĐBSCL. Bên cạnh đó, vùng cần nghiên cứu giảm thiểu phát thải nhà kính, sử dụng năng lượng thay thế, VLXD tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường.

Một trong những vấn đề hàng đầu cần được ưu tiên thực hiện tại vùng ĐBSCL là liên kết phát triển đô thị để bảo vệ nguồn nước, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Do vậy, cần làm sớm các nghiên cứu xác định tác động của BĐKH, điều chỉnh quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, phát triển đô thị, phát triển các ngành sản xuất, du lịch, dịch vụ…, biến thách thức của BĐKH, NBD thành cơ hội mới cho phát triển vùng, từng tiểu vùng và từng đô thị.

Không nên đối kháng

Tương tự, khi nghiên cứu tác động của BĐKH tới hạ tầng kỹ thuật đô thị vùng ĐBSCL, TS Lưu Đức Cường - Giám đốc Viện Quy hoạch Môi trường hạ tầng kỹ thuật đô thị - nông thôn (thuộc Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn Quốc gia - VIUP) cũng cho rằng: “Không nên đối kháng mà phải giảm thiểu và thích ứng với BĐKH”.

Theo ông Cường, trong điều kiện nguồn lực hiện nay còn hạn chế,  ĐBSCL nên tập trung cho các giải pháp “các bên đều có lợi”. Đó là kết hợp giữa xây dựng công trình nhưng nâng cao hơn nữa giá trị thích ứng với BĐKH từ những điều kiện tự nhiên vốn có của vùng như thiết lập, bảo tồn các vùng cây xanh, mặt nước bán ngập tại các đô thị và khu vực lân cận nhằm giảm thiểu việc bê tông hóa bề mặt. Trong các giải pháp quy hoạch không gian cũng cần phải có các định hướng tránh phát triển đô thị tập trung trên các khu vực có khả năng sẽ bị tác động mạnh mẽ bởi BĐKH, NBD, triều cường, cũng như có những đề xuất mô hình phát triển đô thị phù hợp. Quy hoạch thoát nước, quy hoạch đô thị nên tiếp cận ứng phó với lũ lụt, thiên tai, không nên dùng các giải pháp “chặn” nước mà nên tiếp cận trên phương diện “đón” nước và hoạch định “đường đi cho nước”.

TS.KTS Trương Văn Quảng (Phó viện trưởng VIUP) thì nhận định: Vùng ĐBSCL có đủ điều kiện thuận lợi để phát triển nền kinh tế xanh. Để góp phần xây dựng đô thị phát triển bền vững, trong quy hoạch xây dựng vùng phải bảo đảm các giải pháp thích ứng với BĐKH, NBD trên các cơ sở: Thứ nhất, xác định mô hình hệ thống đô thị phù hợp. Thứ hai, cân bằng hệ Địa - Kinh tế - Sinh thái trong cấu trúc đô thị. Thứ ba, tôn trọng “cấu trúc đô thị nước”. Thư tư, chủ động “dành chỗ cho nước” và phải có thêm ý tưởng quy hoạch nước trong quy hoạch xây dựng. Thứ năm, lồng ghép các giải pháp quy hoạch hạ tầng kỹ thuật đô thị với các giải pháp quản lý nước.

Cùng với đó, ĐBSCL tiếp tục thực hiện các giải pháp kỹ thuật khác đã rút kinh nghiệm như xây dựng đê  bao, tôn nền vượt lũ, nhà trên cọc…

Khuyến khích cộng đồng tham gia phát triển đô thị xanh

Đó là các đề xuất của các chuyên gia đô thị, còn bản thân các đô thị thì sao? KTS Ngô Quang Hùng - Phó giám đốc Phân viện Quy hoạch đô thị và nông thôn (thuộc VIUP) cho biết: Theo ý tưởng điều chỉnh quy hoạch chung TP Cần Thơ đến năm 2030, sẽ phát triển các chuỗi đô thị dọc bờ sông Hậu. Thay vì xây dựng liên tục dọc bờ sông, đồ án quy hoạch đề xuất xen kẽ cảnh quan, hạ tầng cơ sở và đô thị hóa nhằm tạo ra các trung tâm chức năng khác nhau. Mỗi đô thị sẽ được tính hợp các dịch vụ đô thị và có sự độc lập nhất định. Mỗi trung tâm khu đô thị cũng sẽ được định hướng phát triển với các chiến lược và trọng tâm riêng.

Để thích ứng với BĐKH, đồ án quy hoạch chung cũng đề xuất các cao độ địa hình tương tứng với các hoạt động tụ thể, từ hoạt động nông nghiệp đến các chức năng đô thị. Bố cục của trục xương sống đô thị tùy thuộc vào cảnh quan mà trục này đi qua và chuyển đổi từ một trục quốc lộ hiện hữu thành một đại lộ đô thị. Trong đó, các không gian ở hai bên đường được dành cho các công trình công cộng.

Đề cập đến giải pháp xây dựng và phát triển TP Vĩnh Long bền vững, ông Đoàn Thanh Bình - Giám đốc Sở Xây dựng Vĩnh Long cho biết, trong quá trình xây dựng đô thị hướng đến nền kinh tế xanh, yêu cầu bảo đảm tính bền vững về môi trường phải được đặt ra ở tất cả các khâu, từ quy hoạch phát triển đến quản lý đô thị. Cụ thể, Vĩnh Long đưa quan điểm phát triển xanh và tiêu chí xanh vào công tác quy hoạch xây dựng, quy hoạch phát triển đô thị, thiết kế xây dựng hạ tầng đô thị như cấp nước, thoát nước, xử lý nước thải, cung cấp năng lượng, viễn thông, phát triển mạng lưới giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao và không gian xanh đô thị. Vĩnh Long chú trọng tiết kiệm nguồn nguyên đất đai, ưu tiên phân bổ đất công để nâng cao diện tích không gian xanh và mặt nước của các đô thị. Các công trình xây dựng phải đảm bảo khai thác tối đa các nguồn năng lượng mặt trời, gió, nước mưa và ứng dụng rộng rãi các tiến bộ khoa học - công nghệ trong phát triển công trình xanh, đô thị xanh. Vĩnh Long khuyến khích đầu tư và phát triển các khoảng không gian xanh trong các dự án đô thị và nhất là khuyến khích cộng đồng, DN và các hộ gia đình tham gia phát triển đô thị xanh, bảo vệ môi trường, huy động nguồn lực để xanh hóa cảnh quan đô thị. Vĩnh Long cũng chủ động triển khai các giải pháp nhằm hạn chế ảnh hưởng có hại của BĐKH và NBD, chống ngập đến các khu đô thị.