Quá bèo bọt!

Tại hội nghị Hội đồng Kiến trúc Hội Kiến trúc sư mở rộng, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng cho biết: Bộ đang xây dựng lại chi phí tư vấn theo hướng tăng 1,3 - 1,7 lần so với mức hiện tại. Đi đôi với việc tăng chi phí thì yêu cầu về chất lượng tư vấn cũng đòi hỏi ở mức cao hơn. Mức điều chỉnh dự kiến nói trên liệu có giải tỏa được phần nào nỗi bức xúc của giới làm nghề kiến trúc về thiết kế phí?

Không ở đâu chính sách thiết kế phí bất hợp lý đến mức bèo bọt như ở nước ta.

Siết chặt tư vấn nội, thả lỏng tư vấn ngoại

Tại hội nghị, chủ đề này được đề cập khá nhiều, KTS Nguyễn Văn Tất thẳng thắn phân tích: “Phải nói thẳng ra rằng không ở đâu mà chính sách thiết kế phí bất hợp lý đến mức bèo bọt như ở nước ta. Trung bình phí thiết kế ở Việt Nam là 2% trên giá trị dự toán xây lắp. Trong khi đó phí thiết kế này, theo thông lệ quốc tế, trung bình cũng ở mức 10% trên mức tổng đầu tư. Hơn nữa, trong khi suất đầu tư ở ta khoảng 500USD/m2 thì công trình tương đương ở láng giềng Singapore hay Malaysia suất đầu tư đã gấp 3 hay 4 lần. Như vậy chênh lệch giá trị không phải chỉ khoảng 5 lần (tính theo phần trăm) mà thực tế có thể lên 15 hay 20 lần (tính theo giá trị công việc thực chất).

TS Phạm Sỹ Liêm - Phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam cho biết thêm: Trong khi phí thiết kế đối với tư vấn trong nước bị thắt chặt thì thiết kế phí của tư vấn nước ngoài lại thả lỏng, chủ yếu do thoả thuận. Thế nên, chưa cần so sánh giữa Việt Nam với nước ngoài mà ngay trong nước, phí thiết kế cũng chênh lệch nhiều. 

Đại diện cho các KTS hành nghề ở TP.HCM, KTS Khương Văn Mười cũng nhận định: Thiết kế phí ở Việt Nam quá thấp, “mức giá cao nhất của Việt Nam còn thấp hơn các công trình đơn giản của nước ngoài”, dẫn đến chất lượng công trình kém. Giá tư vấn quy hoạch cũng rất vô lý. Công trình quy hoạch chung có quy mô càng lớn, thì giá càng thấp, còn quy hoạch chi tiết thì lại được giá cao. Trong khi đó, phần quy hoạch chung cần phải nghiên cứu đầu tư rất nhiều. Hơn nữa, khoản phí 10% giám sát tác giả trong thiết kế phí thường bị mất trắng vì công trình chỉ được thanh toán tiền giám sát tác giả sau khi đã được quyết toán. Nhưng đa số các công trình hơn 10 năm cũng chưa quyết toán được. KTS Mười kiến nghị: Bộ Xây dựng cần có quy định thời gian thanh toán phần còn lại này.

Cũng theo KTS Khương Văn Mười, tỷ lệ thiết kế phí của thiết kế cơ sở với thiết kế bản vẽ thi công không hợp lý vì bản chất khi thiết kế cơ sở là đã gần như làm xong, giai đoạn này đầu tư sáng tác rất mất nhiều thời gian, công sức và gần như xác định tác quyền tác phẩm nhưng chi phí thiết kế cơ sở chỉ là một chi phí nhỏ trong chi phí lập dự án. Nếu trong giai đoạn thiết kế bản vẽ thi công, chủ đầu tư đấu thầu, nhiều nhà thầu bỏ giá 40 - 50% thì người lập thiết kế cơ sở sẽ bị thiệt thòi. Do vậy, Bộ cần xem lại tỷ lệ này cho hợp lý và nên quy định giá cận dưới khi đấu thầu.

Đề xuất giải pháp cấp bách

Thực trạng nêu trên khiến các KTS Việt Nam thực sự mong mỏi cơ quan chức năng nghiên cứu và ban hành Luật KTS hoặc Luật hành nghề KTS nhằm cải thiện môi trường hành nghề kiến trúc. Tuy nhiên, trong khi chờ giải pháp lâu dài thì theo KTS Nguyễn Văn Tất: Vẫn cần những giải pháp cấp bách làm bước đệm nhằm cải thiện chất lượng đầu tư kiến trúc nhanh nhất. Đó là việc xây dựng và ban hành quy chế mới về phí tư vấn quy hoạch và thiết kế kiến trúc tương đồng với thông lệ khu vực và phù hợp mức đầu tư trong nước.

Cụ thể, thiết kế phí được tính phần trăm như thông lệ khu vực trên tổng mức đầu tư (điều kiện thị trường Việt Nam) và không tách rời nội dung tư vấn bắt buộc ban hành cùng lúc. Thiết kế phí phần kiến trúc và phối hợp quyền tác giả được tính độc lập với các phần kỹ thuật khác như kết cấu, điện nước, nội thất… Thiết kế phí phải đi kèm nội dung sản phẩm các bước tư vấn, thể hiện rõ và hợp lý phần chi phí cho bước thiết kế ý tưởng và xác định bước này được giữ quyền tác giả. (Bởi hiện tại, KTS Tất cho biết, trong tất cả các quy định về thiết kế hiện hành không có khoản nảo trả cho ý tưởng kiến trúc. Thiết kế phí chỉ bắt đầu trả khi làm thiết kế cơ sở, trên một ý tưởng kiến trúc miễn phí trước đó thông qua thi cử hoặc tự nguyện của KTS). Thiết kế phí được xác định là phí tối thiểu, KTS tác giả được thương lượng gia tăng bằng uy tín, thương hiệu... nhưng tuyệt đối không được bớt nội dung tư vấn bắt buộc chung. Các tổ chức pháp nhân trong thiết kế cũng sẽ vì vậy mà bắt buộc phải chuyên nghiệp hơn mới có thể đảm đương trách nhiệm được quy định. Trong trường hợp thi công phương án kiến trúc, cần ràng buộc nhà tổ chức phải có nghĩa vụ đảm bảo đối xử công bằng với thí sinh tham gia về quyền lợi tác giả.