Chính sách hỗ trợ nhà ở đối với hộ nghèo ở nông thôn: Nỗ lực để thoát nghèo

(Xây dựng) - Việc triển khai chính sách hỗ trợ nhà ở đối với hộ nghèo ở nông thôn theo Quyết định 33/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định chủ trương, quyết sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Chính sách nhận được sự đồng tình, ủng hộ và đánh giá cao của đa số các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là hộ nghèo cũng như các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể từ Trung ương đến địa phương. Kết quả thực hiện chính sách đã tạo điều kiện cho các hộ nghèo ở nông thôn có nhà ở an toàn, ổn định, giúp cho các hộ nghèo yên tâm lao động sản xuất, phát triển kinh tế vươn lên thoát nghèo, góp phần thực hiện thắng lợi Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Đồng thời, thông qua việc triển khai thực hiện chính sách hỗ trợ đã khơi dậy tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết giúp đỡ trong cộng đồng theo đúng chủ trương “Nhà nước hỗ trợ, cộng đồng giúp đỡ, hộ gia đình tham gia đóng góp để xây dựng nhà ở”. Việc vận động, hướng dẫn người nghèo tích cực tham gia xây dựng nhà ở cho chính mình còn tạo cho họ có sự chủ động, tự tin để vươn lên thoát nghèo bền vững. Tuy nhiên vẫn còn đó những khó khăn...

Thực tế triển khai

Theo kế hoạch, năm 2016 thực hiện hỗ trợ cho khoảng 10% số đối tượng trên cả nước (khoảng 26.800 hộ), tương đương với nhu cầu vốn năm 2016 khoảng 670 tỷ đồng, trong đó nguồn vốn do ngân sách Trung ương cấp cho Ngân hàng Chính sách Xã hội để cho vay khoảng 335 tỷ đồng. Tuy nhiên, do nguồn vốn ngân sách Trung ương cấp cho Ngân hàng Chính sách Xã hội chưa có nên giai đoạn đầu năm 2016 chương trình không được triển khai thực hiện theo kế hoạch. Ngày 15/6/2016 Bộ Tài chính đồng ý để Ngân hàng Chính sách Xã hội chủ động sử dụng 394 tỷ đồng từ nguồn thu hồi nợ đến hạn của chương trình cho vay hỗ trợ hộ nghèo về nhà ở theo Quyết định số 167/2008/QĐ-TTg để thực hiện hỗ trợ các hộ nghèo vay theo Quyết định số 33/2015/QĐ-TTg.

Sau khi nhận được nguồn vốn do Ngân hàng Chính sách Xã hội phân giao, các chi nhánh Ngân hàng Chính sách Xã hội đã phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức thực hiện việc giải ngân để các hộ nghèo đã đăng ký vay vốn cải tạo, xây dựng nhà ở. Theo tổng hợp số liệu báo cáo của các tỉnh thành và Ngân hàng Chính sách Xã hội, đến hết 31/12/2016 cả nước đã thực hiện hỗ trợ cho 15.143 hộ nghèo vay vốn làm nhà ở, tương đương khoảng 377 tỷ đồng được giải ngân (đạt 95% số vốn đã phân bổ).

Theo kế hoạch năm 2017 sẽ thực hiện hỗ trợ cho 20% số hộ nghèo trên cả nước (khoảng 53.600 hộ) với nhu cầu vốn khoảng 1.340 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách Trung ương cấp cho Ngân hàng Chính sách Xã hội để cho vay khoảng 670 tỷ đồng. Theo kế hoạch vốn năm 2016, nguồn vốn ngân sách Trung ương cấp cho Ngân hàng Chính sách Xã hội khoảng 335 tỷ đồng. Như vậy, tổng số vốn ngân sách Trung ương phải cấp cho Ngân hàng Chính sách Xã hội để thực hiện kế hoạch đến hết năm 2017 là 1.005 tỷ đồng. 

Khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân

Hầu hết các địa phương đều cho rằng Chương trình hỗ trợ nhà ở theo Quyết định 33/2015/QĐ-TTg không hấp dẫn được người dân tham gia như giai đoạn 1 (thực hiện theo Quyết định 167/2008/QĐ-TTg) do phương thức hỗ trợ đã chuyển sang hỗ trợ tín dụng hoàn toàn, không còn hỗ trợ “cho không”, cũng như số vốn cho mỗi hộ dân vay 25 triệu đồng là quá ít, không đủ để người dân làm nhà trong thời điểm hiện tại, do nguồn lực hỗ trợ của cộng đồng, người thân cũng như bản thân hộ nghèo còn hạn chế. Theo tổng hợp số liệu từ Đề án của các địa phương, các đối tượng thuộc diện được hỗ trợ đa số là các hộ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn và đồng bào dân tộc thiểu số (chiếm 60,8%) nên việc huy động nguồn lực từ họ hàng, gia đình gặp nhiều khó khăn. Chính quyền tại một số địa phương chưa dành sự quan tâm đúng mức cho chương trình; công tác tuyên truyền, vận động cộng đồng tham gia chưa phát huy hiệu quả gây ảnh hưởng đến kết quả thực hiện chương trình. Công tác phối kết hợp giữa các cơ quan liên quan, lồng ghép các nguồn lực để hỗ trợ nhà ở cho người dân chưa thường xuyên, liên tục.

Nguyên nhân chủ yếu là do nguồn vốn ngân sách Trung ương trong thời gian qua gặp nhiều khó khăn, dẫn đến thiếu nguồn vốn triển khai, làm chậm tiến độ thực hiện các chương trình so với kế hoạch. Theo quy định của Nghị quyết 1023/NQ-UBTVQH13 ngày 28/8/2015 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quyết định số 40/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành các nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách nhà nước giai đoạn 2016 - 2020 thì các chương trình hỗ trợ nhà ở (trong đó có chương trình hỗ trợ nhà ở đối với hộ nghèo theo chuẩn nghèo giai đoạn 2011-2015 theo Quyết định 33/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ) không có trong danh mục được hỗ trợ vốn từ nguồn ngân sách Trung ương nên thời gian qua các Bộ, ngành không có cơ sở đề xuất nguồn vốn cho chương trình.

Hiện nay ở nhiều địa phương có thực trạng các DN, tổ chức, cá nhân hoạt động từ thiện, hỗ trợ, giúp đỡ người dân cải thiện đời sống trong đó có xây dựng nhà ở với số tiền cao hơn mức hỗ trợ theo Quyết định số 33/2015/QĐ-TTg và các nguồn này đều được các tổ chức, cá nhân hỗ trợ trực tiếp tới từng hộ dân mà không được lồng ghép vào các nguồn lực chung của địa phương. Việc làm này vô tình làm phát sinh tâm lý ỷ lại, trông chờ, so sánh của người dân, gây khó khăn cho các chương trình, chính sách an sinh xã hội của Nhà nước nói chung và lĩnh vực nhà ở nói riêng.

Công tác rà soát đối tượng, phê duyệt đề án chưa bảo đảm tiến độ và độ chính xác dẫn đến số lượng đối tượng hỗ trợ không ổn định, liên tục biến động.

Một số đề xuất, kiến nghị

Căn cứ vào yêu cầu của Chương trình và tình hình thực tế sau 1 năm triển khai thực hiện, Bộ Xây dựng kiến nghị một số vấn đề như sau:

Kiến nghị Thủ tướng Chính phủ: Chấp thuận về chủ trương tiếp tục cấp vốn ngân sách Trung ương (nhu cầu vốn theo kế hoạch đến hết năm 2017 khoảng 1.005 tỷ đồng) cho Ngân hàng Chính sách Xã hội để thực hiện cho vay ưu đãi theo quy định; cho phép Ngân hàng Chính sách Xã hội sử dụng nguồn vốn chưa giải ngân hết hoặc còn tồn từ các chương trình tín dụng chính sách khác và nguồn vốn từ nguồn thu hồi nợ đến hạn của các chương trình tín dụng chính sách đó để cho vay thực hiện Chương trình.

Đối với các Bộ, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội: Để có cơ sở cân đối nguồn vốn ngân sách Trung ương cấp cho Ngân hàng Chính sách Xã hội, đề nghị Bộ KH&ĐT và các Bộ, ngành liên quan khẩn trương thực hiện nhiệm vụ được giao tại Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 25/01/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội, theo đó “bổ sung Chương trình phát triển nhà ở xã hội vào danh mục các chương trình ưu tiên sử dụng vốn ngân sách Trung ương để Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội bổ sung Nghị quyết số 1023/NQ-UBTVQH13 ngày 28/8/2015 về việc ban hành các nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách Nhà nước giai đoạn 2016-2020, bố trí vốn thực hiện ngay trong kế hoạch đầu tư năm 2017”. Để huy động nhiều nguồn lực tham gia vào chương trình, đề nghị UBTWMTTQVN, các tổ chức chính trị - xã hội, VCCI tiếp tục đẩy mạnh vận động các tổ chức, tập đoàn kinh tế, DN tham gia, ủng hộ để tạo thêm nguồn lực hỗ trợ hộ nghèo xây dựng nhà ở theo hướng lồng ghép vào nguồn vốn hỗ trợ theo Quyết định 33/2015/QĐ-TTg. Sau đó, UBMTTQVN các cấp phối hợp với UBND cùng cấp triển khai thực hiện, hỗ trợ người dân xây dựng nhà ở đảm bảo chất lượng theo quy định.