Vì sao 4 “ông lớn” họ VICEM khai thác mỏ vượt phép?

(Xây dựng) - Kiểm toán Nhà nước vừa thông báo kết luận kiểm toán chuyên đề quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2017 - 2021 của Tổng Công ty Xi măng Việt Nam (VICEM), trong đó nhấn mạnh 4 doanh nghiệp lớn thuộc VICEM khai thác mỏ vượt phép.

VICEM Bút Sơn đẩy mạnh xử lý rác thải làm nhiên liệu thay thế.

Cơ bản thực hiện quản lý, khai thác tài nguyên

Tại Thông báo kết luận kiểm toán chuyên đề quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2017 - 2021 của Tổng Công ty Xi măng Việt Nam (VICEM), Kiểm toán Nhà nước cho biết: Trong giai đoạn 2017 - 2021, các đơn vị thành viên của VICEM có hoạt động khoáng sản cơ bản thực hiện quản lý và khai thác tài nguyên khoáng sản (đá vôi, đá sét...) căn cứ theo quy định hiện hành, chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị, ban hành quy định, quy trình, định mức kinh tế kỹ thuật trong quản lý...

Tuy nhiên, qua kiểm toán đã phát hiện một số tồn tại, hạn chế. Trong đó, một số đơn vị khai thác vượt công suất theo giấy phép. Cụ thể, Công ty Cổ phần Xi măng VICEM Hoàng Mai (VICEM Hoàng Mai) thăm dò khoáng sản khi chưa được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp phép. Tại mỏ đá vôi Hoàng Mai B (tỉnh Nghệ An), năm 2019, VICEM Hoàng Mai khai thác vượt công suất 212.208 tấn đá vôi; năm 2020 khai thác vượt 82.860 tấn đá vôi; năm 2021 khai thác vượt 153.740 tấn đá vôi, so với giấy phép khai thác khoáng sản được cấp vào năm 1995.

Tương tự, ở mỏ đá Tràng Kênh (Hải Phòng), Công ty TNHH MTV Xi măng VICEM Hải Phòng khai thác vượt công suất cấp phép 84.572 tấn, trong năm 2021. Năm 2021, Công ty Xi măng VICEM Tam Điệp (VICEM Tam Điệp) cũng khai thác vượt công suất mỏ đá vôi Hang Nước (Ninh Bình) khoảng 111.188 tấn, so với giấy phép được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp.

Tại mỏ sét Ba Sao (Hà Nam), Công ty Cổ phần Xi măng VICEM Bút Sơn (VICEM Bút Sơn) khai thác vượt công suất mỏ, trong 2 năm liên tiếp (2019 và 2020). Trong đó, năm 2019, VICEM Bút Sơn khai thác vượt công suất mỏ sét Ba Sao khoảng 215.380 tấn, năm 2020 khai thác vượt công suất 43.350 tấn, so với giấy phép được cấp.

Vì sao phải khai thác vượt công suất?

Kết luận kiểm toán chỉ rõ 4 Công ty khai thác vượt công suất đá vôi, sét, là VICEM Hoàng Mai, VICEM Hải Phòng, VICEM Tam Điệp, VICEM Bỉm Sơn. Đây là những doanh nghiệp đi đầu trong VICEM thực hiện đổi mới sáng tạo, tập trung xử lý “nút thắt”, đầu tư chiều sâu, thực hiện kỷ luật công nghệ, làm chủ công nghệ sản xuất xi măng. Nhờ đó năng suất thiết bị được nâng cao, trung bình toàn VICEM vượt trên 10% năng suất thiết kế ban đầu, từ 18,9 triệu tấn clinker/năm lên 22 triệu tấn clinker/năm, tương đương tăng 3 triệu tấn clinker/năm.

Cải tạo, đầu tư chiều sâu tại VICEM Hoàng Mai đã mang lại hiệu quả lớn cho doanh nghiệp.

Một số dây chuyền vượt từ 10% đến gần 25% năng suất thiết kế, như Hải Phòng tăng từ 3.300 tấn clinker/ngày lên 4.000 tấn clinker/ngày; Tam Điệp tăng từ 4.000 tấn clinker/ngày, lên 4.600 tấn clinker/ngày; Hoàng Mai tăng từ 4.000 tấn clinker/ngày, lên 4.500 tấn clinker/ngày; Bút Sơn tăng từ 4.000 tấn clinker/ngày, lên 4.400 tấn clinker/ngày… Nhiều dây chuyền vận hành ổn định, dài ngày, có dây chuyền chạy lò kỷ lục lên đến 354 ngày/năm, vượt 39 -54 ngày so với thiết kế ban đầu (khoảng 300 -315 ngày/năm).

Như vậy, việc tăng năng suất lò cộng với chạy lò dài ngày đã đưa sản lượng sản xuất tăng cao, nên nguyên liệu sét, đá vôi cũng tăng tương ứng; trong khi các giấy phép khai thác khoáng sản đều cấp theo công suất thiết kế ban đầu, buộc doanh nghiệ phải khai thác vượt công suất so với giấy phép, để đáp ứng đủ nguyên liệu cho sản xuất.

Mặt khác, để sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên không tái tạo; trong quá trình khai thác, các đơn vị thuộc VICEM đã tận thu nhiều loại đất, đá xen kẹp, khoáng sản đi kèm khoáng sản chính, để đưa vào sản xuất clinker, xi măng. Trước đây, khi khảo sát, thăm dò và cấp phép khai thác; không xác định các khoáng sản đi kèm này, phải loại bỏ, gây lãng phí. VICEM đã sử dụng đá vôi sản xuất clinker với tiêu chuẩn CaO min 44%, MgO max 5% (TCVN 6072:2013 về đá vôi để sản xuất clinker xi măng Pooclăng là CaCO3 ≥ 85% tương đương CaO ≥ 47,60%, MgCO3 ≤ 7% tương đương MgO ≤ 3,33%).

Kê khai, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với ngân sách Nhà nước

Để đảm bảo nguồn nguyên liệu cho sản xuất, các đơn vị thành viên VICEM đã sớm triển khai thủ tục xin điều chỉnh Giấy phép khai thác mỏ hiện hữu, xin nâng công suất khai thác mỏ, kịp thời bổ sung lượng nguyên liệu còn thiếu.

Mỏ sét Ba Sao VICEM Bút Sơn đã làm hồ sơ xin cấp phép; VICEM Hoàng Mai xin điều chỉnh công suất mỏ đá vôi Hoàng Mai B; VICEM Tam Điệp đã có văn bản gửi Tổng cục Địa chất khoáng sản Việt Nam xin hướng hẫn lập sồ sơ xin điều chỉnh Giấy phép khoáng sản mỏ đá vôi Hang Nước. Do thủ tục xin điều chỉnh Giấy phép khai thác mỏ đòi hỏi qua nhiều cấp phê duyệt, mất nhiều thời gian, dẫn đến việc điều chỉnh Giấy phép khai thác của cơ quan có thẩm quyền chưa kịp thời so với nhu cầu sử dụng nguyên liệu thực tế. Hiện các đơn vị thuộc VICEM đang tiếp tục phối hợp với các cơ quan chức năng hoàn thành thủ tục cấp phép điều chỉnh khai thác mỏ theo quy định.

VICEM Hải Phòng, VICEM Tam Điệp, VICEM Bút Sơn, VICEM Hoàng Mai đã tính toán, kê khai và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với ngân sách Nhà nước, phù hợp với khối lượng tài nguyên khoáng sản đã khai thác, đồng thời báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường tại các báo cáo định kỳ hoạt động khai thác khoáng sản theo quy định.

Nộp ngân sách Nhà nước 11.666 tỷ đồng, tăng 99,24%

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 có tác động tiêu cực, kéo dài, ảnh hưởng đến các nước, trong đó có Việt Nam; làm đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu, giá nguyên vật liệu như than, thạch cao, xăng dầu… tăng cao kỷ lục, nguồn cung khan hiếm, thì việc đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu khoa học, cải tiến kỹ thuật, tập trung xử lý “nút thắt”, cải tạo chiều sâu của VICEM và các đơn vị thành viên trong thời gian qua là hướng đi đúng đắn, có ý nghĩa to lớn; thể hiện bằng kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả, vốn Nhà nước được bảo toàn, phát triển, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ, tăng thu nộp ngân sách Nhà nước.

Cụ thể, trong giai đoạn 2016 - 2020, tổng doanh thu và thu nhập khác của toàn VICEM đạt 179.587 tỷ đồng, tăng 15,62% so với giai đoạn 2011 - 2015; Tổng lợi nhuận trước thuế chưa tính chênh lệch tỷ giá cuối kỳ toàn VICEM đạt 13.611 tỷ đồng, tăng 159,71% so với giai đoạn 2011 - 2015; Nộp ngân sách Nhà nước toàn VICEM đạt 11.666 tỷ đồng, tăng 99,24% so với giai đoạn 2011 - 2015; Tỷ suất lợi nhuận trước thuế/vốn chủ sở hữu đạt 16,29%, tăng 19,80% so với giai đoạn 2011-2015.