Thuốc lá nhập lậu gây thất thu khoảng 10.000 tỷ đồng cho nền kinh tế mỗi năm

(Xây dựng) - Ngày 16/10, Báo Tiền Phong tổ chức Tọa đàm “Phòng chống buôn lậu các sản phẩm thuốc lá: Giải pháp chính sách phù hợp”. Ý kiến của đại diện nhiều cơ quan chức năng và chuyên gia cho thấy còn khoảng trống pháp lý lớn trong quản lý thuốc lá mới.

Cuộc chiến gian nan với thuốc lá lậu

Phát biểu khai mạc toạ đàm, Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong Lê Minh Toản cho biết, với nhiều người hút thuốc lá, có nhiều loại thuốc được xác định chỉ nhập lậu mới có, nhưng bao nhiêu năm nay vẫn “không đứt đoạn”, đặt ra bài toán về hiệu quả phòng, chống buôn lậu thuốc lá.

Nhà báo Lê Minh Toản, Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong phát biểu khai mạc Tọa đàm.

“Chúng ta thấy rằng, đó chính là một cuộc chiến chống buôn lậu, gian lận thương mại, trong đó có thuốc lá. Luật đã có hiệu lực hơn 10 năm, nhưng vẫn chưa thực sự phát huy hiệu quả như kỳ vọng. Nguyên nhân tình trạng này là gì? Công tác truyền thông về phòng chống tác hại thuốc lá ra sao? Việc lượng hoá tác hại của thuốc lá đối với sức khoẻ con người như thế nào, bởi còn nhiều quan niệm khác nhau”, Nhà báo Lê Minh Toản nói.

Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cũng nêu, hiện nay có thế hệ thuốc lá mới, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng khiến cơ quan chức năng “gian nan” hơn trong quản lý, giới truyền thông bối rối, bởi chưa lượng hoá được, chỉ mặt đặt tên những loại thuốc lá này, tình trạng buôn lậu rất phức tạp…

Tại Tọa đàm, trao đổi về việc đấu tranh với tình trạng buôn lậu thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá thế hệ mới, ông Thân Đức Công, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Tổng cục Quản lý thị trường cho biết, khoảng 10 năm trở lại đây, xuất hiện trên thị trường “chợ đen” hai loại thuốc lá mới là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng (gọi chung là thuốc lá thế hệ mới), chiều hướng ngày càng gia tăng.

Qua thống kê, kiểm soát, từ năm 2020 đến quý I/2024, cơ quan chức năng đã xử lý trên 700 vụ liên quan thuốc lá thế hệ mới, xử lý và tiêu huỷ hàng hoá trị giá khoảng 10.000 tỷ đồng. Số lượng này chiếm 10% tổng số vụ liên quan đến thuốc lá nói chung, nhưng giá trị hàng chiếm trên 80%. Từ tháng 1/2023 đến nay, cơ quan chức năng đã kiểm tra, xử lý trên 400 vụ. Gần đây, ở Hưng Yên, lực lượng Quản lý thị trường phối hợp với công an kiểm tra 1 vụ có trên 163.000 sản phẩm, gần 10 tấn phụ kiện các loại kèm theo.

Ông Thân Đức Công, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Tổng cục Quản lý thị trường.

Thông tin bên trên là số vụ việc cơ quan chức năng đã kiểm tra, xử lý được, còn thực tế thị trường diễn ra có thể còn cao hơn. Hiện nay, do chưa có quy định, nên chủ yếu mặt hàng này là nhập lậu, tự pha trộn trong nước, do vậy, tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ với sức khoẻ thể chất của người dùng.

Trung tá Nguyễn Minh Tiến, Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an Thành phố Hà Nội cho biết, các sản phẩm thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử đang ngày càng phổ biển. Đối với thuốc lá điện tử phổ biến với lứa tuổi thanh thiếu niên, thuốc lá nung nóng phổ biến với độ tuổi trưởng thành, thu nhập ổn định. Thuốc lá nung nóng chủ yếu đến từ Đông Âu, Nhật Bản... qua đường xách tay hoặc nhập lậu qua biên giới. Đây là loại hình giá trị cao, khoảng 4-5 triệu đồng/thùng.

Về vấn đề hàng thuốc lá nhập lậu qua biên giới gây thất thu cho nền kinh tế, ông Thân Đức Công, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Tổng cục Quản lý thị trường cho biết, theo nguồn tài liệu mở, mỗi năm, trung bình thuốc lá nhập lậu gây thất thu khoảng 10.000 tỷ đồng cho nền kinh tế.

Giải pháp nào cho thuốc lá mới?

Trao đổi tại Tọa đàm, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết, Bộ Công Thương đã gửi dự thảo sửa đổi Nghị định 67 hai lần về thí điểm hay không thí điểm quản lý thuốc lá thế hệ mới, nhưng chưa có kết quả cuối cùng.

Nêu về khái niệm thuốc lá trong Luật, ông Hải cho biết, đã có định nghĩa về thuốc lá, nguyên liệu thuốc lá, nhưng chưa có thuật ngữ “thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng hay thuốc lá thế hệ mới”, tuy nhiên, các nhà làm luật đã đưa cụm từ “và các dạng khác”.

Ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp.

Điều này gây khó khăn trong quản lý thuốc lá thế hệ mới trong thời gian qua, bởi có quan niệm cho rằng, luật chỉ áp dụng cho thuốc lá truyền thống. Theo khuyến cáo của WHO, nếu thuốc lá thế hệ mới nào chứng minh được có nguồn gốc từ thuốc lá… thì có thể quản lý bằng quy định liên quan thuốc lá truyền thống. Nói thêm về một số vướng mắc liên quan quản lý thuốc lá thế hệ mới trong gần chục năm qua ở Việt Nam, ông Hải nêu, nếu muốn chứng minh tác hại của loại này, chỉ cần các nhà khoa học vào cuộc, không quá khó khăn.

Ông Hải cho biết: “Câu chuyện cần quản lý là có thật. Chúng ta loay hoay quá nhiều thời gian.”. Về lo ngại thuốc lá thế hệ mới xâm nhập vào trường học, theo ông Hải, ngay cả thuốc lá bình thường cũng không được phép vào trường học. Luật đã quy định, vấn đề là thực thi các quy định. Ông Hải nêu, nếu chúng ta thừa nhận loại hình thuốc lá này thì cần có hành lang pháp lý. Cơ quan chức năng cần tiến hành kiểm nghiệm. Tem thuốc lá mỗi năm cấp có số lượng nhất định, nếu hãng nào không có tem thì là hàng nhập lậu, phải xử lý. Lợi nhuận thuốc lá mang lại cao, nên tình trạng buôn lậu rất nhiều.

Ông Nguyễn Hồng Ngọc, Phó Vụ trưởng Vụ Xã hội, Văn phòng Quốc hội cho rằng, thuốc lá nói chung và thuốc lá thế hệ mới nói riêng là sản phẩm có hại cho sức khỏe. Do thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, nên tổ chức, cá nhân buôn bán thuốc lá đều phải có giấy phép. Tuy nhiên, hiện nay chưa có văn bản nào cho phép sản xuất hay nhập khẩu đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Do đó, đang có khoảng trống pháp lý đối với các sản phẩm này, cũng như biện pháp để giảm thiểu tác hại của các sản phẩm thuốc lá đối với sức khỏe con người.

Ông Ngọc đề xuất sắp tới cần có quy định làm sao thực hiện mục tiêu giảm thiểu tác hại của thuốc lá với sức khỏe con người. Văn bản này phải dựa trên kết quả nghiên cứu trong nước và nước ngoài. Trong nước, theo ông Ngọc chia sẻ hiện có Trường Đại học Y Hà Nội, gồm một nhóm tác giả đã dựa trên nhiều nghiên cứu để đưa ra kết quả nghiên cứu đáng tin cậy về thuốc lá nung nóng. Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã đưa ra các tiêu chuẩn đối với sản phẩm này.