Lịch sử hình thành đô thị Quảng Yên một thời gian dài gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của vùng Đông Bắc bộ rộng lớn.
Tại di chỉ khảo cổ Hoàng Tân, huyện Yên Hưng các nhà khảo cổ đã tìm thấy một khối lượng hiện vật đồ sộ là các công cụ lao động, đồ trang sức tinh xảo của người nguyên thủy thời kỳ kim khí cách ngày nay khoảng 2.500 - 3.000 năm.
Vào thời vua Lý Anh Tông, sử chép năm 1147 vua chọn vùng đất Quảng Yên là yết hầu dựng hành dinh trại để cai quản vùng đông bắc bộ của đất nước. Tháng 2 năm 1149 nhân việc thuyền buôn 3 nước Trảo Oa (Java, Indonesia), Lộ Lạc và Xiêm La (đều thuộc Thái Lan ngày nay) vào Hải Đông xin cư trú buôn bán, vua Lý Anh Tông “bèn cho lập trang ở nơi hải đảo, gọi là Vân Đồn để mua bán hàng hóa quý, dâng tiến sản vật địa phương”. Bến Giang và đượng Hạc (Yên Hưng) nằm trong hệ thống thương cảng Vân Đồn.
Năm 938, Ngô Quyền đại thắng quân Nam Hán. Năm 1288 Trần Hưng Đạo chiến thắng đế quốc Nguyên - Mông tiêu diệt 4 vạn quân và 600 thuyền chiến. Chiến thắng Bạch Đằng thời Trần được đánh giá là trận chiến vĩ đại nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc.
Thế kỷ XV vua Lê Thánh Tông đã nổi tiếng với bài thơ "Bến Ngự An Bang" khi vua diễu võ trên sông Bạch Đằng tại hành dinh trại Yên Hưng.
Tháng 8/1802, vua Gia Long lập Trấn Yên Quảng, năm 1822 đổi thành Trấn Quảng Yên, thành lập nên các phố: Yên Hưng, Tiền Môn, Khê Chanh. Trấn lỵ Quảng Yên là thủ phủ của cả vùng Đông Bắc (đầu thời Nguyễn trấn có phạm vi lớn hơn tỉnh, chẳng hạn trấn Sơn Tây to hơn tỉnh Sơn Tây, trấn Sơn Nam hay trấn Kinh Bắc đều bao gồm nhiều tỉnh.). Năm 1831 Trấn lỵ Quảng Yên chuyển thành tỉnh Quảng Yên.
Tháng 3/1883 thực dân Pháp xâm lược chiếm thành tỉnh Quảng Yên của nhà Nguyễn. Tháng 9 người Pháp đặt Công sứ và xây dựng các trại lính, đồn bốt, sở mật thám, nhà tù, kho bạc, nhà đoan, chợ rừng… mở rộng các khu phố cũ của nhà Nguyễn: Phố Yên Hưng, TP Trần Hưng Đạo, Nguyễn Du, Hoàng Hoa Thám; phố Tiền Môn thành phố Gia Long và Phạm Ngũ Lão, sau này phố Gia Long được đổi TP Đoàn Kết, rồi TP Ngô Quyền; phố Khê Chanh được đổi TP Trương Quốc Dụng, sau đổi TP Trần Khánh Dư.
Ngày 20/7/1945, thị xã Quảng Yên chứng kiến sự kiện quân cách mạng đánh chiếm tỉnh lỵ Quảng Yên, bắt gọn bọn Việt Cách, chính quyền tay sai của thực dân Pháp đầu hàng không điều kiện. Tỉnh lỵ Quảng Yên và huyện Yên Hưng là địa phương đầu tiên trong cả nước giành chính quyền thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám.
Ngày 28/2/1947, Thực dân Pháp vi phạm Hiệp định ngày 6/3, tái chiếm thị xã Quảng Yên cho tới ngày 22/4/1955, những tên lính Pháp cuối cùng rút khỏi tỉnh lỵ Quảng Yên.
Ngày 30/10/1963 hợp nhất khu Hồng Quảng và tỉnh Hải Ninh thành tỉnh Quảng Ninh, lấy thị xã Hòn Gai là tỉnh lỵ.
Ngày 2/7/1964, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 106 đổi thị xã Quảng Yên thành thị trấn Quảng Yên và sáp nhập vào huyện Yên Hưng thuộc tỉnh Quảng Ninh.
Sơn Đồng
Theo baoxaydung.com.vn
