Hát xoan tại đình làng An Thái.
Vùng xoan gốc nằm ở 4 làng: An Thái, Thét, Phù Đức, Kim Đái đều thuộc huyện Hạc Trì, tỉnh Phú Thọ. Từ sau cải cách, An Thái thuộc xã Phượng Lâu (TP Việt Trì); còn Thét, Phù Đức và Kim Đái thuộc xã Kim Đức (huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ). Khác với quan họ Bắc Ninh, hát xoan ở Phú Thọ mang đầy màu sắc tín ngưỡng. Hát xoan xuất hiện khá sớm ở thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc. Thời ấy, người Văn Lang tổ chức các cuộc hát xoan vào mùa xuân không chỉ để vui chơi mà còn để cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt và chúc tụng các vua Hùng. Hát xoan là một loại dân ca lễ nghi, hát dô ở đồng bằng sông Hồng. Nó xuất hiện vào ngày lễ hội không chỉ đơn thuần vui chơi, giải trí mà còn lưu giữ mạch nguồn tuôn chảy của màu sắc tâm linh của dòng giống con lạc cháu hồng.
Khi nghe tôi giới thiệu và nêu mục đích chuyến đi, cụ Trùm Ngũ vui vẻ vào chuyện. Cụ bảo: “Lâu lắm rồi mới có người hỏi chuyện hát xoan ở Kim Đức. Tuy là cái nôi của làn điệu xoan truyền thống nhưng nhiều người không biết xoan là gì. May mắn lắm mới có vài cụ cao niên còn biết đến xoan, một hai bài xoan cổ. Hội làng thỉnh thoảng được tổ chức nhưng các bài xoan cổ được lũ trẻ thay bằng các ca khúc đời mới. Xoan ở Kim Đức đang đứng trước sự suy vong và nỗi lo thất truyền”. Nét mặt cụ đượm buồn, sau khi uống một ngụm trà, cụ nói tiếp: “Hồi còn trẻ chúng tôi được vào phường xoan là cả một niềm tự hào của gia đình và chòm xóm. Các phường hội được lập ra rất tự phát mang màu sắc văn hoá dân gian. Ngơi tay cày tay bừa lại lao vào học hát. Mùa lễ hội đến, các phường xoan lại được tụ họp rồi đi hát thi với nhau vui vẻ, rộn ràng. Hát xoan khó lắm. Ngoài chất giọng dáng điệu, cử chỉ cái khó nhất là thuộc các “quả cách” hay còn gọi là các làn điệu. Quả cách nhuần nhuyễn thì mới bắt đầu tập bài… Tổng cộng xoan gồm 20 bài. Từ nhuần nhuyễn quả cách đến học thuộc được bài là một sự khổ luyện và bắt buộc người ta phải có trí nhớ. Ngày ấy, chuyện hát xoan đã được tôn vinh và đặt đúng vị trí. Trai thanh, gái lịch không vào phường, vào hội thì cũng phải tập hát. Hát để dựng vợ gả chồng. Hồi ấy không biết hát xoan thì khó kiếm vợ, kiếm chồng lắm.
Niềm vui cụ Trùm Ngũ chợt lắng đi khi nghĩ tới hiện tại. Bằng giọng khá ngậm ngùi, cụ nói: “Bây giờ, anh đi khắp làng gặp thanh niên trai gái hỏi xoan là gì, cái nôi của xoan ở đâu, họ trả lời không biết”. Thời gian là một sự thay đổi, biến tấu khôn lường, cái nghèo, cái đói bắt người ta lãng quên nhiều chuyện. Từ thời cụ Trùm Ngũ đến thế hệ trẻ bây giờ, hát xoan ở Kim Đức đã không được “gieo trồng” và “chăm sóc”, nó sẽ lụi tàn nếu một ngày kia, thế hệ như cụ Trùm Ngũ sẽ “đi xa” thì hát xoan sẽ về đâu?
Cao Khương
Theo baoxaydung.com.vn
