(Xây dựng) - Nghề luật tại Việt Nam trải qua 100 năm, bao thăng trầm, sóng gió đi đến ngày hôm nay khiến chúng ta không khỏi không nhớ về cuội nguồn của nghề luật sư, nhớ về vị luật sư đầu tiên của đất nước, một con người tài giỏi có tấm lòng yêu nước thâm sâu. Người ấy là luật sư Phan Văn Trường.
Luật sư Phan Văn Trường
Luật sư Phan Văn Trường (1876-1933), ông ở làng Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội. Sinh ra và lớn lên trong cảnh đất nước bị thực dân Pháp đô hộ, ông đã không ngừng phấn đấu học hỏi để trở thành luật sư. Có thể nói thời điểm đó, hai chữ “luật sư” đối với người dân An Nam quá đỗi xa lạ. Chúng ta đi lên từ chế độ phong kiến (chế độ mà quyền lực nằm trong tay quan lại, sự bình quyền không tồn tại), tiếp theo là chịu ách thống trị của thực dân Pháp. Khi ấy người dân trở nên “thấp cổ bé họng” và quyền được nói, quyền được đấu tranh pháp lý hầu như không có. Là một người yêu nước, có học thức uyên thâm, hiểu biết được tình hình của đất nước nên Phan Văn Trường đã theo học ngành luật để rồi trở thành vị luật sư đầu tiên của đất nước.
Quá trình học của ông là quãng thời gian dài đầy gian truân vất vả, gắn liền với tấm lòng yêu nước hăng say. Mùa Đông năm 1908, ông từ giã quê hương, sang Marseille làm chân phụ giảng tiếng Việt Trường Ngôn ngữ Phương Đông ở Pháp. Ông vốn nhanh nhẹn, làm việc chăm chỉ, vừa dạy vừa ghi tên học Luật và Văn khoa. Vài năm sau, ông thi đỗ Cử nhân hai ngành cùng một lúc. Năm 1912, ông tham gia Đoàn Luật sư Paris và hành nghề ở Tòa thượng thẩm. Chủ nhiệm Đoàn Luật sư là một người Pháp tiến bộ, rất tin tưởng tài năng và đức độ của ông, kính trọng một luật sư người Việt xuất sắc, ham học.
Cùng năm 1912, ông cùng cụ Phan Chu Trinh sáng lập “Hội đồng bào thân ái” hội người Việt đầu tiên trên thế giới. Lúc này ở Pháp, bọn mật thám đã theo dõi hai ông Phan, nghi là có liên hệ với Việt Nam Quang phục Hội của Cường Để. Năm 1914, lợi dụng tình trạng chiến tranh, thực dân Pháp âm mưu buộc tội hai cụ Phan là chống lại nước Pháp. Ngày 12/9/1914, ông bị bắt giam ở nhà lao quân đội Cherche Midi và đưa ra tòa án binh xét xử. Ông đã phản đối kịch liệt việc bắt giam vô cớ, bác bỏ mọi lời buộc tội. Hội nhân quyền cùng Đảng Xã hội tích cực vận động đòi trả tự do cho ông, nên đến tháng 7/1915 Chính phủ Pháp phải thả ông ra.
Năm 1918, ông về Paris, tiếp tục học thêm và làm luận văn Tiến sĩ Luật. Ông được đánh giá cao và Hội đồng Giáo sư trường Luật công nhận Tiến sĩ xuất sắc, ông trở thành Tiến sĩ luật hình đầu tiên ở Việt Nam.
Tiếp tục với con đường cách mạng, đấu tranh vì độc lập tự do của nước nhà, ông được người đời ngưỡng mộ bởi một con người học tập, sống và làm việc ở giữa trời Tây mà dám đứng lên chống thực dân Pháp. Ông rất thông minh và khôn khéo khi sử dụng sự am hiểu pháp luật và Pháp tịch làm lá chắn trong quá trình hoạt động cách mạng của mình.
Năm 1919, Hội nghị Hòa Bình ở Versaile, ông cùng với các nhà yêu nước khác (Phan Chu Trinh, Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Thế Truyền) viết bản yêu sách 8 điểm. Ông được coi là “kiến trúc sư” của văn bản này, một văn bản có giá trị khiến Chính phủ Pháp phải bối rối.
Cuối năm 1923, ông đã bỏ tất cả về nước đấu tranh cho độc lập dân tộc. Ông kết hợp giữa pháp lý và báo chí để chiến đấu. Ông cùng Nguyễn An Ninh xuất bản báo Chuông Rè (La Cloche Fêlée) và Nước Nam (L'Annam) bằng tiếng Pháp tại Sài Gòn. Ông tích cực đấu tranh chống các chính sách của thực dân Pháp, đòi dân chủ, đeo đuổi việc bác bỏ chủ nghĩa "Pháp - Việt đề huề" của Đảng Lập hiến. Ông dứng ra Tổ chức Thanh niên Cao vọng.
Ông đã cho đăng một số bài của các báo Người cùng khổ, Nhân đạo, Diễn đàn thông tin quốc tế, đặc biệt ông là người đầu tiên đăng Tuyên ngôn Đảng Cộng sản của Karl Marx và Friedrich Engels trên báo. Ngày 21/7/1927, ông bị bắt, khám nhà với tội danh "Kích động dân bản xứ nổi loạn", tuy nhiên do không có bằng chứng nên ông được tại ngoại. Từ đó Phan Văn Trường không tham gia chủ nhiệm báo L'Annam mà tham gia Đoàn Luật sư Nam Kỳ. Ngày 27/3/1928, Tòa án Sài Gòn xử tội ông 2 năm tù. Ông chống án sang Pháp. Tháng 8/1929, Tòa Thượng thẩm Paris xử y án. Ông bị giam tại nhà lao ở Pháp đến năm 1931 mới mãn hạn tù và trở về Sài Gòn.
Ông vẫn tiếp tục đấu tranh đòi dân chủ ngay sau khi ra tù. Năm 1933, ông quay ra Hà nội để thăm gia đình và thị sát tình hình chính trị ở miền Bắc, nhưng ông ngã bệnh và qua đời ngày 22/4/1933 tại Hà nội, khép lại một cuộc đời đấu tranh gian khổ, anh dũng vì dân vì nước của một vị luật sư tài ba.
Luật sư Phan Văn Trường là luật sư tiên phong trong nghề luật sư tại Việt Nam. Với học thức uyên bác, tinh thông kim cổ Đông Tây, lòng yêu nước sắc sắc, ông là tấm gướng sáng, là niềm tự hào cho các luật sư Việt Nam hiện nay noi theo.
Anh Tú - Mai Thảo
Theo
