Xuất khẩu cát nhiễm mặn: Các bộ, ngành nói gì?

Nạo vét, khơi thông luồng lạch hiện đang là vấn đề bức thiết đối với sự phát triển của các địa phương.

Vướng mắc xuất khẩu

Theo Vụ VLXD (Bộ Xây dựng), tình hình triển khai các dự án khơi thông luồng lạch có tận thu cát nhiễm mặn xuất khẩu sau ngày 16/11/2009 gặp rất nhiều khó khăn do thời tiết không thuận lợi từ cuối tháng 11/2009 đến tháng 3/2010; một số hợp đồng xuất khẩu bị đối tác hủy bỏ, lý do họ đưa ra là chính sách xuất khẩu cát của Việt Nam chưa ổn định; thủ tục từ khi dự án được phê duyệt đến lúc triển khai nạo vét còn khá nhiều… Vì vậy, tất cả các dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch có tận thu cát nhiễm mặn để xuất khẩu triển khai với tiến độ rất chậm. Ở một số dự án, chủ đầu tư phải tạm thời dừng triển khai vì chưa tìm được đối tác xuất khẩu hoặc một số nơi khối lượng cát nạo vét lên do chưa xuất khẩu được phải chứa tại những khu vực bãi chứa với diện tích hàng chục héc-ta, gây tốn kém cho nhà đầu tư, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và tái bồi lấp trở lại.

Mặt khác, nhiều chủ đầu tư đang gặp khó khăn do đã đầu tư nhiều tỷ đồng vào việc xây kè chắn sóng, đập ngăn nước mặn, làm đường cho địa phương, mua sắm phương tiện nạo vét cát, nhưng đến nay vẫn chưa xuất khẩu được cát nhiễm mặn tận thu. Tới khi điều kiện thời tiết cho phép tàu thuyền có thể thực hiện việc thi công nạo vét, khơi thông thì do thời hạn được phép xuất khẩu cát nhiễm mặn còn rất ngắn nên các chủ phương tiện không mạnh dạn đưa các phương tiện, thiết bị vào vì lo không đủ thời gian và khối lượng xuất khẩu để bù đắp chi phí.

Ý kiến của các bộ, ngành

Về tận thu cát nhiễm mặn để xuất khẩu, Bộ GTVT cho biết nhu cầu nạo vét, khơi thông các tuyến luồng tàu biển của các dự án thuộc Bộ này quản lý trên toàn quốc mỗi năm khoảng 6,5 triệu m3. Bộ GTVT cơ bản đồng tình với chủ trương kiến nghị cho phép xuất khẩu cát nhiễm mặn tận thu trong quá trình nạo vét, khơi thông luồng lạch sau ngày 30/6/2010 nhằm mục tiêu giảm vốn đầu tư bố trí từ ngân sách hàng năm (nguồn vốn này chỉ đáp ứng khoảng 30% nhu cầu nạo vét trên), đảm bảo an toàn giao thông hàng hải… Việc thu hút vốn để nạo vét, khơi thông luồng lạch cũng là một trong những giải pháp để thực hiện nhiệm vụ tại Quyết định số 202/1999/QĐ-TTg ngày 12/10/1999 của Thủ tướng Chính phủ về Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam đến năm 2010 và Quyết định số 13/2008/QĐ-BGTVT ngày 6/8/2008 của Bộ GTVT về phê duyệt điều chỉnh, bổ sung Quy hoạch tổng thể phát triển GTVT đường thủy nội địa đến năm 2020 với những mục tiêu đa dạng hoá nguồn vốn đầu tư để phát triển kết cấu hạ tầng đường thủy nội địa, hệ thống cảng biển. Nhà nước tập trung đầu tư cải tạo, nâng cấp và bảo trì luồng tuyến, tham gia đầu tư các cảng đầu mối quan trọng cùng với các DN.

Cùng quan điểm trên, Bộ NN&PTNT cũng đồng tình với chủ trương kiến nghị cho phép xuất khẩu cát nhiễm mặn tận thu trong quá trình nạo vét, khơi thông luồng lạch ở các cửa sông, cảng sông giáp biển, cảng biển sau ngày 30/6/2010 với mục tiêu giải quyết bài toán vốn đầu tư thực hiện các dự án cảng phục vụ cho ngành thủy sản, các khu neo đậu tàu thuyền phòng chống bão, lũ hàng năm... Theo Bộ NN&PTNT, việc thu hút vốn để nạo vét, khơi thông luồng lạch cũng là một trong những giải pháp để thực hiện nhiệm vụ của Thủ tướng Chính phủ giao tại Quyết định số 346/QĐ-TTg ngày 15/3/2010 về phê duyệt Quy hoạch hệ thống cảng cá, bến cá đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 và Quyết định số 288/2005/QĐ-TTg ngày 8/11/2005 về việc phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020.

Bộ TN&MT cơ bản nhất trí với nhận định đánh giá sự cần thiết phải thực hiện các dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch ở các cửa sông, cảng sông giáp biển, cảng biển trước những nhu cầu bức thiết hiện nay. Tuy nhiên, Bộ này lại cho rằng không nên cho phép tận thu cát nhiễm mặn để xuất khẩu vì Việt Nam trong tương lai chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu toàn cầu và nước biển dâng cao rất nặng nề, có thể gây ngập úng nghiêm trọng nhiều nơi. Việc lấp trũng, nâng cao địa hình là vấn đề cấp thiết trong tương lai và cần rất nhiều vật liệu san lấp trong đó có cát nhiễm mặn.

Nên để DN thực hiện nạo vét và được phép tận thu

Tổng hợp ý kiến của các địa phương có dự án khai thông luồng lạch tận thu cát nhiễm mặn xuất khẩu thì, hiện 20 dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch được phê duyệt trước thời điểm 16/11/2009 có đủ điều kiện xuất khẩu cát nhiễm mặn theo yêu cầu tại văn bản số 8167/VPCP-KTN ngày 16/11/2009 của Văn phòng Chính phủ. Ngoài ra, còn có 25 dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch tại các cửa sông, cảng sông giáp biển, cảng biển với nhu cầu khối lượng cần nạo vét là 148,484 triệu m3 và đề nghị cho xuất khẩu 144,43 triệu m3 trong giai đoạn 2010 - 2015 vì chưa có nhu cầu sử dụng trong nước tại 12 tỉnh, trong đó có 2 dự án đã được Bộ Xây dựng có văn bản đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép thực hiện dự án nạo vét, thông luồng tận thu cát nhiễm mặn xuất khẩu tại Quảng Ngãi và đảo Phú Quốc (Kiên Giang).

Các địa phương cũng kiến nghị Thủ tướng tiếp tục cho xuất khẩu cát nhiễm mặn tận thu, ngoại trừ tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu không cho phép xuất khẩu mà để bổ sung vào nguồn cát san lấp mặt bằng trong tỉnh hiện đang có nhu cầu rất lớn. Tất cả các cửa sông, cảng biển bị cát, phù sa bồi lắng đều có nhu cầu nạo vét, khơi thông luồng lạch hàng năm. Tuy nhiên, đặc thù vốn đầu tư cho mỗi dự án nạo vét lớn (100 - 200 tỷ đồng cho 1 dự án), nguồn ngân sách của Trung ương và các địa phương không đáng kể nên chỉ thực hiện được một số dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch tại các tỉnh ven biển. Vì vậy, vốn đầu tư để triển khai các dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch tại các cửa sông, cảng sông giáp biển, cảng biển nêu trên chỉ huy động được từ nguồn vốn xã hội, được bù đắp khi các DN được phép tận thu cát nhiễm mặn xuất khẩu.

Vừa qua Bộ Xây dựng đã có văn bản kiến nghị Thủ tướng Chính phủ: thống nhất với chủ trương của các Bộ GTVT, NN&PTNT và các địa phương về xuất khẩu cát nhiễm mặn tận thu từ nạo vét luồng lạch. Bộ Xây dựng cũng kiến nghị Thủ tướng không xuất khẩu cát nhiễm mặn tại các tỉnh còn đang có nhu cầu sử dụng cát nhiễm mặn vào việc san lấp lớn, đặc biệt là các tỉnh miền Đông và Tây Nam bộ, chỉ xuất khẩu cát nhiễm mặn trên địa bàn các tỉnh bị bồi lắng nhiều, không có nhu cầu sử dụng tại chỗ, chủ yếu là các tỉnh miền Trung. Việc nạo vét, khơi thông luồng lạch hiện đang là vấn đề bức thiết đối với sự phát triển của các địa phương và các bộ, ngành. Mặt khác việc ứng phó với nước biển dâng cần phải được nghiên cứu kỹ lưỡng hơn để có chiến lược lâu dài và các giải pháp cụ thể.