Thứ hai 10/02/2025 06:53 24h qua English RSS
Hotline: 094 540 6866
Trang chủ / Văn hóa /

Về Lục Yên, say câu Khắp Cọi

13:09 | 24/01/2025

(Xây dựng) - Được hình thành và lưu giữ trong nếp nhà sàn, những bản làng của người Tày từ nghìn năm nay, “Khắp Cọi” ngân lên thanh âm da diết, đằm thắm. Nam thanh nữ tú cứ vào mùa Xuân hay cưới xin, lễ hội lại dùng Khắp Cọi để ngỏ ý, đối đáp, hẹn hò: “Cất tiếng em hỏi anh/ Cất lời em hỏi đến/ Thương em, anh trả lời/ Gốc khắp ở đâu ra?/ Gốc cọi ở đâu về?/ Hàng năm để làng quê mở hội/ Đôi ta được nhộn nhịp vui xuân/ Mong anh kể một lần, em biết”.

Về Lục Yên, say câu Khắp Cọi
Nghệ nhân ưu tú Mai Thị Chắn giới thiệu về những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tày tại Đại hội các Dân tộc thiểu số huyện Lục Yên.

Bước sang tháng Chạp, khi sương nặng hạt, cái lạnh se sắt hơn, hoa mận, hoa mơ bung nụ, trổ hoa; Tết cổ truyền đến gần. Đồng bào người Tày ở Lục Yên (Yên Bái) chuẩn bị ăn Tết. Đàn ông tranh thủ lúc rảnh rỗi gia cố lại vì kèo, phên cửa, lợp lại mái nhà sàn. Phụ nữ tất bật chăm lo đàn lợn nuôi thả trên nương, chuồng gà sống thiến, bầy vịt bầu dưới suối, phơi nhặt gạo đỗ để gói bánh chưng, bánh nếp. Lũ trẻ rủ nhau đẽo quay, dán diều, nhặt bi chuẩn bị trò chơi. Dù tất bật đến đâu, mọi người vẫn không quên nhắc nhau sửa soạn xống áo, khăn nón, xà tích… thật mới, thật đẹp để đi du Xuân, chơi Tết.

Từ lúc này, văng vẳng ngoài đồng, trên nương hay từ những nếp nhà sàn, những âm thanh nhịp nhàng, trầm bổng, thánh thót ngân lên. Ban đầu thì đơn lẻ, nhẹ nhàng, sau có thêm nhiều người hòa giọng, âm thanh ngày càng vang vọng, cộng hưởng. Cả không gian chìm trong những thanh âm diễn xướng tự nhiên mà đầy mê hoặc: “Con đường ba mươi ngả/ Bản người chín mươi lối/ Ba mươi lối về vòng/ Chín mươi lối về chụm/ Chỉ đường anh thăm bản táng mường em ơi…”.

Đó là lúc mọi người cùng nhau luyện giọng, ôn bài chuẩn bị cho “thức quà” tinh thần quan trọng nhất, không thể thiếu trong dịp Tết. “Khắp Cọi” - làn điệu “lượn” tinh hoa trong kho tàng dân ca Tày - với những làn lượn then, lượn quanh làng, lượn phuốc pác, lượn phong slư… là tài sản vô giá trong kho tàng văn hóa dân tộc Tày ở Yên Bái.

Về Lục Yên, say câu Khắp Cọi
Thiếu nữ người Tày Lục Yên trong trang phục áo chàm truyền thống.

Nhà văn hóa Mùa Thị Pàng (Sở Văn hóa Yên Bái) nghiên cứu xác định nghĩa hẹp của lượn chỉ là những điệu hát giao duyên đối đáp của người Tày nhưng rất độc đáo. Đã ngàn năm sinh tồn và lưu giữ, lượn “Khắp Cọi” của người Tày vùng sông Chảy ở Yên Bình, Lục Yên (Yên Bái) vẫn da diết, đằm thắm. Khắp Cọi nói lời ước hẹn, gửi gắm, chuyên chở lời tỏ tình theo khẩu khiếu, chất giọng từng người hoặc từng vùng. Nhưng thú vị là, nếu quan họ ở Bắc Ninh khi các liền anh, liền chị có tình cảm, hát đôi với nhau không được phép lấy nhau, thì ở đây người Tày hát Khắp Cọi là đi đến hôn nhân bền chặt. Giọng hát “ứ ơi ứ hợi” lên xuống ba nhịp mới bắt vào lời hát, mô phỏng mà chắt lọc hình thành từ lao động sản xuất, có hoa lá, chim muông, ánh trăng, sông suối, cứ da diết tâm tình, khi lại náo nức, say sưa… “Ơn anh ở khác bản lại thăm/ Ơn người từ khác mường mới đến/ Lời hay em không cho rơi giát/ Lời ngọt em không để rơi bùn/ Em đem vào hòm bạc em khóa/ Hôm nào về nhà chồng mới mở... Nhà em cột sa nhân/ Dựng dỏng dảnh trên đường/ Giát nhà bằng cây nứa/ Không chê dặm là ở anh ơi”.

Các cụ già ở Mường Lai (Lục Yên, Yên Bái) cho rằng: “Khắp Cọi” là gọi mà vẳng như suối chảy, là hát mà như tiếng gió thổi đâu đây. Người Tày có điệu "lượn”, người Nùng có điệu "sli” thì người Thái có điệu "khắp”. Lượn “Khắp Cọi” như thể tự do, phóng khoáng, giàu năng lượng nhưng ngôn từ được chắt lọc, gọt giũa kỹ càng và chỉ có ở một số vùng thuộc Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang. Cũng không nhất thiết trai gái chưa vợ, chưa chồng mới hát, mà thoáng đạt lôi kéo bất kỳ ai vào làn. Các cụ kể rằng thời trai trẻ hát đối đáp say sưa thâu đêm suốt sáng không biết mệt. Đám con gái hát kiệm lời hơn, cứ đợi bên trai lên giọng đến đôi lần, cảm mến mới đáp lời.

Nhưng tất cả có điểm cơ bản giống nhau là nét giao duyên, tức cùng một gốc mà ra, tựa một sợi dây nối kết tình cảm dân tộc. “Khắp Cọi” vùng sơn thạch Lục Yên của người Tày là gạch nối huyền diệu giữa điệu "khắp” của người Thái Tây Bắc và điệu "lượn” của vùng Tày Đông Bắc. Làn điệu ẩn chứa những kiến thức sâu sắc về tự nhiên, lý giải về nguồn gốc của sự vật, mà lại răn dạy về quy tắc ứng xử thể hiện qua từng câu hát: “Miếng nào nên gắp là gắp/ Đừng chép miệng người cười/ Miếng nào ăn nên ăn/ Không ăn thì anh đặt xuống mâm trả em”.

Lời ướm hỏi của trai làng mà được người con gái đáp lại, cứ thế họ hát đối đáp nhau từ mừng bản, mừng nhà, mừng lúa nương, thăm hỏi cha mẹ. Hát một đêm không hết, hát tiếp các đêm sau. Trong nhiều diễn xướng, cô gái chủ động giao duyên khiến “Khắp Cọi” càng hấp dẫn. Nhạc cụ diễn xướng là “dỉ dèn”, tựa như cây nhị của người miền xuôi, chỉ cần một người kéo có thể phối âm cho cả giọng nam và nữ. Thêm một cái “biẻm” (giống như cây sáo) và nếu đó là lễ hội thì sẽ có trống cái to đệm vào khiến Khắp Cọi huyên náo, sôi nổi.

Về Lục Yên, say câu Khắp Cọi
Ông Triệu Văn Huấn - Trưởng phòng Văn hóa Thông tin rất tâm huyết với công tác bảo tồn nét văn hóa truyền thống các dân tộc huyện Lục Yên.

Từ một nét sinh hoạt văn hóa trong đời sống tinh thần, “Khắp Cọi” đã trở thành niềm tự hào của đồng bào dân tộc Tày nói riêng và Nhân dân huyện Lục Yên nói chung. Mới đây Bộ VHTT&DL đã có Quyết định số 3988/QĐ-BVHTTDL đưa “Nghệ thuật trình diễn dân gian Khắp Cọi của người Tày ở Lục Yên, Yên Bình” vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Ông Triệu Văn Huấn - Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Lục Yên phấn khởi cho biết: “Để phát huy giá trị to lớn của Khắp Cọi, phòng chuyên môn sẽ tham mưu cho UBND huyện chỉ đạo các ngành chuyên môn, các xã, thị trấn tăng cường tuyên truyền về giá trị của Khắp Cọi. Đẩy mạnh tổ chức lễ hội truyền thống, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, khuyến khích tổ chức nhiều hoạt động trình diễn Khắp Cọi tại các lễ hội, các hoạt động du lịch, phong trào văn hóa, văn nghệ trên địa bàn huyện. Tổ chức các lớp truyền dạy nghệ thuật trình diễn Khắp Cọi cho Nhân dân, nhất là thế hệ trẻ, chú trọng giáo dục trong nhà trường. Quan tâm phát hiện, lập hồ sơ, đề nghị công nhận Nghệ nhân ưu tú, Nghệ nhân Nhân dân đối với những cá nhân có đủ điều kiện, nhằm tôn vinh những cá nhân có nhiều đóng góp cho việc gìn giữ, phát huy giá trị Khắp Cọi, đồng thời cũng là nguồn nhân lực tham gia vào quá trình truyền dạy Khắp Cọi”.

Là một trong rất nhiều nghệ nhân gìn giữ và phát triển các làn điệu dân ca truyền thống; Nghệ nhân ưu tú Mai Thị Chắn (thôn Nà Tạng, xã Minh Xuân, huyện Lục Yên) tự hào: “Tôi nỗ lực đóng góp cho địa phương trong bảo tồn và phát triển các làn điệu dân ca. Ngoài chủ động tìm hiểu, học hỏi, lưu giữ, tích cực tham gia các hoạt động biểu diễn, các phong trào văn hóa văn nghệ, các hội thi từ cấp cơ sở đến cấp tỉnh, Trung ương; tôi còn tham gia tổ chức các lớp dạy hát dân ca truyền thống cho thế hệ trẻ. Việc truyền dạy làn điệu dân ca như sứ mệnh thiêng liêng, ngoài giữ gìn nguyên bản những làn điệu truyền thống, chúng tôi còn sáng tạo phiên bản mới, kết hợp với nhạc cụ hiện đại để tiếp cận rộng rãi công chúng, nhất là lớp trẻ. Điều này góp phần bảo tồn các làn điệu dân ca, đồng thời khơi dậy ngọn lửa đam mê và niềm tự hào về di sản văn hóa dân tộc, để các thế hệ trẻ tiếp tục thực hiện sứ mệnh của những nghệ nhân thế hệ trước”.

Tin tưởng rằng, với sự quan tâm chỉ đạo của cả hệ thống chính trị, sự sát sao, nỗ lực của ngành chức năng, đặc biệt tỉnh Yên Bái nỗ lực bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày vùng sông Chảy, “Khắp Cọi” sẽ thực sự trở thành niềm kiêu hãnh của người dân tộc Tày trên cả nước nói chung và huyện Lục Yên nói riêng, để mỗi dịp Tết đến Xuân về, tiếng “Khắp Cọi” da diết ngân vang, như gọi mời, níu chân du khách thập phương về miền đất Ngọc.

Mai Thu

Theo

Cùng chuyên mục
Xem thêm
  • Lạng Sơn: Rực rỡ sắc đào xuân biên cương

    (Xây dựng) – Tối 7/2, tại quảng trường Hùng Vương (thành phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn) đã long trọng tổ chức khai mạc Lễ hội Hoa đào Xứ Lạng năm 2025.

    07:00 | 08/02/2025
  • “Lễ hội cầu ngư vạn đầm Xương Lý” được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

    (Xây dựng) - Với bề dày lịch sử hơn 200 năm, Lễ hội cầu ngư vạn đầm Xương Lý đã trở thành nét đẹp văn hóa đặc trưng trong đời sống tinh thần và tín ngưỡng của cư dân vùng biển Nhơn Lý (Bình Định). Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa cầu mong mưa thuận gió hòa, tôm cá đầy thuyền mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn kết cộng đồng qua nhiều thế hệ.

    21:20 | 07/02/2025
  • Thanh Oai (Hà Nội): Chùa Bối Khê đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt

    (Xây dựng) - Sáng 7/2 (tức ngày 10 tháng Giêng Ất Tỵ 2025), huyện Thanh Oai tổ chức Lễ đón nhận Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đối với chùa Bối Khê.

    16:17 | 07/02/2025
  • Thái Nguyên: Chuẩn bị tốt cho Lễ hội đền thờ Lý Nam Đế

    (Xây dựng) – Thành phố Phổ Yên (tỉnh Thái Nguyên) đã chủ động làm tốt mọi công tác chuẩn bị cho Lễ hội đền thờ Lý Nam Đế (đền Mục), Xuân Ất Tỵ năm 2025 và kỷ niệm 1481 năm ngày Lý Nam Đế lên ngôi Hoàng đế và thành lập nước Vạn Xuân. Lễ hội sẽ chính thức diễn ra vào ngày 9/2/2025 (tức ngày 12 tháng Giêng âm lịch).

    11:03 | 07/02/2025
  • Mùa Xuân đi trẩy Hội Lim

    (Xây dựng) – Mùa Xuân đến, khi những cánh đào bắt đầu hé nở, lòng người lại rộn ràng hướng về miền Kinh Bắc, nơi có hẹn với một lễ hội đặc sắc - Hội Lim. Câu ca “Đến hẹn lại lên...” như một lời ước hẹn của mùa Xuân, của tình Xuân khi lòng người và đất trời giao hòa.

    10:43 | 07/02/2025
  • Cao Bằng: Khai mạc Hội báo Xuân Ất Tỵ 2025

    (Xây dựng) - Sáng 6/2, thành phố Cao Bằng, Hội Nhà báo tỉnh phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức khai mạc Hội báo Xuân Ất Tỵ 2025; Giải cờ tướng Hội Nhà báo (mở rộng) lần thứ III, năm 2025.

    22:03 | 06/02/2025
  • Vĩnh Phúc: Khai mạc Lễ hội đền Ngô Tướng Công - bậc anh hùng vì nước quên thân

    (Xây dựng) – Sáng 6/2 (tức ngày mùng 9 tháng Giêng), Lễ hội đền Ngô Tướng Công đã diễn ra long trọng, trang nghiêm tại phường Phúc Thắng, thành phố Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. Lễ hội được tổ chức hằng năm, tưởng nhớ Ngô Miễn, người anh hùng vị quốc vong thân, hết lòng vì dân vì nước.

    19:49 | 06/02/2025
  • Bình Định: Tăng cường công tác bảo vệ môi trường đối với các di sản thiên nhiên

    (Xây dựng) – Dù trên địa bàn tỉnh Bình Định có 5 di sản thiên nhiên đã được công nhận, thế nhưng trong thời gian qua, việc triển khai thực hiện công tác bảo vệ môi trường đối với các di sản này vẫn chưa được các Sở, ngành phối hợp chặt chẽ và đồng bộ. Điều này đòi hỏi phải có biện pháp bảo vệ môi trường đối với các di sản thiên nhiên.

    19:13 | 06/02/2025
  • Hải Dương: Lễ Khai bút đầu Xuân tại đền thờ thầy giáo Chu Văn An

    (Xây dựng) - Ngày 5/2 (tức 8 tháng Giêng năm Ất Tỵ), tại đền thờ thầy giáo Chu Văn An (thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương), UBND thành phố Chí Linh (tỉnh Hải Dương) tổ chức Lễ Khai bút đầu Xuân Ất Tỵ 2025.

    11:17 | 06/02/2025
  • Lạng Sơn: Khánh thành Đình Làng Mỏ

    (Xây dựng) - Sáng 4/2 (tức mùng 7 tháng Giêng), Đảng ủy, HĐND, UBND, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thị trấn Đồng Mỏ đã long trọng tổ chức lễ khánh thành Đình Làng Mỏ (Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh).

    09:10 | 06/02/2025
...

Tin bài cuối cùng

Không còn dữ liệu để load