(Xây dựng) - Kỷ niệm 80 năm ngày truyền thống công nhân vùng mỏ - Truyền thống ngành than (12/11/1936- 12/11/2016), đền ơn đáp nghĩa những người ngã xuống trong sự nghiệp giải phóng vùng than, Quảng Ninh đang tiến hành trùng tu, xây dựng công trình tượng đài cụ Vũ Văn Hiếu, Bí thư đầu tiên của Đặc khu ủy Khu mỏ Quảng Ninh.
Tượng chân dung cụ Vũ Văn Hiếu bằng đồng đỏ nguyên chất nặng 1,7 tấn.
Cụ Vũ Văn Hiếu là một người đức độ, kiên trung, sống vì Đảng vì dân, chết vì dân vì Đảng, nhà thơ Tố Hữu đã viết:
Chết còn chút áo cho nhau
Miếng cơm dành để người sau ấm lòng
Thân thế, hoạt động cách mạng
Vũ Văn Hiếu sinh năm 1907 tại ấp Văn Định, xã Quần Phương Thượng, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Cụ sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo, đông con. Khi còn nhỏ Hiếu (cụ Vũ Văn Hiếu) ở với người cô ruột tận Thái Nguyên. Năm 15 tuổi tốt nghiệp tiểu học Pháp Việt và được tiếp tục học trường Thành Chung, Hải Phòng. Học năm thứ ba thì cô ruột ốm chết, Hiếu đành phải bỏ học.
Cần phải học lấy một nghề để kiếm sống nên anh đã xin vào học tại trường Kỹ nghệ thực hành Hải Phòng. Tại đây, anh gần gũi với các học sinh có tư tưởng tiến bộ như Lê Quốc Trọng, Lương Khánh Thiện, Hạ Bá Cang, Lưu Bá Kỳ... Anh tham gia vào việc đòi trả tự do cho cụ Phan Bội Châu. Sau vụ đấu tranh này, nhà trường đã đuổi học hơn 30 học sinh, trong đó có Hiếu. Năm 1928, anh ra Hòn Gai, nơi có bà dì ruột sinh sống, để kiếm việc làm và làm phu ở Sở Mới. Hiếu phải đẩy những chiếc xe goòng sắt nặng hàng tấn. Người nhỏ, việc nặng chưa quen, lại bị bọn cai ngược đãi, thúc thợ bằng cách đánh, cúp phạt, lăng nhục... Dần dần Hiếu cũng làm quen được với môi trường phu mỏ, nắm được những động tác cơ bản đun đẩy, bắn, bẩy xe goòng. Biết được đến đâu, anh trao đổi và hướng dẫn cho bạn thợ. Hầm mỏ làm việc cực nhọc dễ nổi nóng, nội bộ phu thợ hay đánh nhau. Từ ngày anh Hiếu về mỏ, không khí làm việc trong gương lò - tầng than thay đổi, mọi người thân thiện vui vẻ với nhau hơn vì anh có tính điềm đạm, nhã nhặn, lại hiểu biết hơn người, thuyết phục đồng nghiệp đoàn kết, tương trợ lẫn nhau trong sản xuất. Vũ Văn Hiếu còn giải thích cho mọi người biết các thủ đoạn “chia để trị” của giới chủ mỏ, cai thầu, xếp lán. Có lần tên xếp lán người Hoa xúi bẩy phu người Hoa và người Việt đánh lộn nhau, Hiếu đã phân xử phải trái thấu tình đạt lý, thuyết phục được cả người Hoa và người Việt hòa hợp, giải nguy một cuộc ẩu đả lớn giữa 2 lán thợ khác ngôn ngữ. Với hàng trăm người quá khích, nếu không can gián được, hẳn hậu quả sẽ rất khó lường. Vũ Văn Hiếu còn mở lớp dạy học miễn phí cho con em thợ mỏ nghèo ở ngay lán thợ của mình. Nhờ lớp học của anh Hiếu, mà nhiều người xóa được mù chữ, có người còn đọc thông viết thạo.
Tháng 9/1928, Kỳ bộ Việt Nam thanh niên Cách mạng đồng chí Hội cử hội viên đi “vô sản hóa” ở các nhà máy, hầm mỏ, đồn điền... đến Hòn Gai để thực hiện vô sản hóa có Nguyễn Văn Xứng (Lê Thanh Nghị), Nguyễn Khắc Khang (Lê Quốc Trọng). Nguyễn Khắc Khang vốn là bạn của Vũ Văn Hiếu. Khang và Hiếu, hai nhân cách cao cả, gặp nhau ở khu mỏ lầm than, dưới ách nô lệ của thực dân Pháp. Nguyễn Khắc Khang truyền đạt cho Vũ Văn Hiếu cơ sở lý luận về giai cấp vô sản, tư tưởng cách mạng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Tháng 11/1929, Vũ Văn Hiếu được đứng trong hàng ngũ Đảng cộng sản Đông Dương. Từ đó, người thợ mỏ trẻ tuổi đức độ này thể hiện rõ hơn vai trò thủ lĩnh của phu mỏ, đấu tranh với chủ mỏ vì quyền lợi của người lao động. Vũ Văn Hiếu tiếp tục nhân rộng phong trào cách mạng, xây dựng tổ chức Đảng trong công nhân mỏ Hà Tu, Núi Béo.
Hoạt động Cách mạng của Vũ Văn Hiếu có những việc rất đời thường mà thu phục được lòng người. Anh đã “tương kế tựu kế” biến ổ cờ bạc ở các mỏ Hà Tu, Núi Béo, Hà Lầm thành hội “chơi họ” để giúp đỡ lẫn nhau. Anh còn lập ra tổ tập võ, tổ sinh hoạt văn nghệ để tuyên truyền văn hóa mới cho nhân dân, thông qua các hoạt động văn hóa-thể thao mà xây dựng cơ sở Đảng. Kết quả là một chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập ở Hà Tu, từ hạt nhân phong trào văn nghệ, võ thuật mà Vũ Văn Hiếu là người khởi xướng và lãnh đạo.
Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời ngày 03/02/1930, các Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Mạo Khê, Hòn Gai, Cẩm Phả, Cửa Ông lần lượt được thành lập. Tháng 03/1930, Chi bộ Hòn Gai gồm Nguyễn Khắc Khang, Vũ Văn Hiếu, Trần Văn Nghệ, Nguyễn Văn Xứng (Lê Thanh Nghị), Chi bộ đã thành lập Ban cán sự do Nguyễn Khắc Khang làm Bí thư. Vũ Văn Hiếu làm công nhân tại nhà sàng và than luyện Hòn Gai, anh trực tiếp phụ trách cơ sở quần chúng ở đây. Nhân vụ tên cai đánh một phụ nữ, Hiếu đã vận động chị em đấu tranh bãi công chống chủ mỏ đánh đập, cúp phạt và đòi hỏi quyền lợi được tăng lương... Bọn chủ Pháp phải nhượng bộ, công nhận yêu sách của công nhân mà Vũ Văn Hiếu là người tổ chức, chỉ đạo hành động tập thể.
Tháng 4/1930, Đảng ủy khu mỏ Hòn Gai-Cẩm Phả được thành lập do Vũ Văn Hiếu làm Bí thư. Công đầu của Đảng ủy Hòn Gai-Cẩm Phả đã lãnh đạo công nhân nhà máy đình công, tiểu thương bãi thị đòi giảm thuế môn bài. Ở Cẩm Phả-Cửa Ông ta rải truyền đơn, áp phích phản đối đế quốc Pháp đàn áp sau cuộc khởi nghĩa Yên Bái. Ngày 01/5/1930, treo cờ đỏ búa liềm ở núi Bài Thơ, tiếp đó là Hà Tu, Hà Lầm, Cẩm Phả cũng xuất hiện cờ đỏ búa liềm và hàng nghìn tờ truyền đơn áp phích đòi ngày làm 8 giờ, tăng lương, giảm thuế, phản kháng đế quốc chủ nghĩa, ủng hộ Liên bang Xô Viết...
Ngày 17/5/1930, do nội bộ có kẻ đầu hàng địch, mật thám Pháp đã bắt Vũ Văn Hiếu và 4 đảng viên khác tại Hòn Gai. Bất chấp đòn tra tấn của địch, Hiếu cương quyết không tiết lộ bí mật. Không đủ chứng cứ, bọn mật thám phải buông tha anh. Vũ Văn Hiếu trở về hầm mỏ, anh tiếp tục nối lại liên lạc với tổ chức Đảng ở Hòn Gai-Cẩm Phả để hoạt động cách mạng. Cuối tháng 10/1930, Trung ương Đảng thành lập đặc khu Đông Triều, Hòn Gai, Cẩm Phả. Trong tình hình phong trào Cách mạng ở đây bị địch khủng bố dữ dội, Vũ Văn Hiếu được cấp trên giao nhiệm vụ làm Bí thư Đảng ủy mỏ Cẩm Phả-Cửa Ông để củng cố, duy trì hoạt động của Đảng.
Ngày 09/02/1931, lại do nội bộ có kẻ phản bội, Vũ Văn Hiếu và gần 70 cán bộ đảng viên và quần chúng cách mạng ưu tú lại bị sa vào tay giặc. Sau mấy ngày đêm tra tấn dã man, Vũ Văn Hiếu vẫn giữ vững khí tiết người cộng sản, không khai báo. Bọn chúng phải chuyển anh sang lao tù ở Hải Phòng rồi lên Hà Nội, qua nhiều cực hình, địch vẫn không khuất phục nổi được ý chí của nhà cộng sản Vũ Văn Hiếu.
Ngày 13/5/1931, thực dân Pháp đưa Vũ Văn Hiếu cùng hơn 40 đảng viên, quần chúng cách mạng khác ra xét xử tại Hội đồng đề hình Hà Nội. Tại phiên xử này, chúng kết án Vũ Văn Hiếu 20 năm cấm cố và đày ra Côn Đảo. Tại Côn Đảo, chúng giam Vũ Văn Hiếu cùng phòng giam với các nhà lãnh đạo cao cấp của Đảng như: Nguyễn Văn Cừ, Lê Duẩn, Hạ Bá Cang, Nguyễn Khắc Khang...
Tháng 5/1936, phong trào Bình dân ở Pháp thắng thế, thực dân Pháp ở Đông Dương phải trả tự do cho Vũ Văn Hiếu cùng nhiều chính trị phạm. Thoát khỏi lao tù, Vũ Văn Hiếu tiếp tục hoạt động cách mạng ở Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Vinh. Sau chuyển vào miền Nam công tác, Vũ Văn Hiếu tham gia chỉ đạo tờ Đông Phương tạp chí với danh nghĩa đặc phái viên. Tháng 11/1939, anh phụ trách cơ quan Văn phòng Trung ương Đảng.
Đêm 17/01/1940, Vũ Văn Hiếu lại bị địch bắt cùng Nguyễn Văn Cừ, Lê Duẩn, Vũ Văn Tấn. Trong tay giặc, Vũ Văn Hiếu còn nghĩ đến trách nhiệm bảo vệ Đảng, nhất là bảo vệ các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của Đảng, anh đã khẩn báo cho Nguyễn Văn Cừ và Lê Duẩn rằng “Tôi đã khai nhận số tài liệu mà địch thu được ấy là của tôi, không liên quan đến các đồng chí. Địch có tra tấn tôi thì mình tôi chịu. Các đồng chí cứ chối phắt đi rằng mình không biết, không có chứng cứ chúng đành thua lý. Tôi chịu đòn, chịu chết thay cho các đồng chí, để các đồng chí sống mà hoạt động cho Đảng”.
Đầu năm 1941, thực dân Pháp lại đầy Vũ Văn Hiếu ra Côn Đảo (lần thứ hai), giam cùng Lê Duẩn, Nguyễn Văn Cúc (Nguyễn Văn Linh), Nguyễn Tạo... Chúng bắt các chiến sĩ cách mạng ở trần truồng, ăn uống cơ cực, bệnh tật, còn hành hạ dã man.
Ông Lê Duẩn, Tổng Bí thư của Đảng sinh thời kể: Trong lao tù, Vũ Văn Hiếu bị ho lao, anh em xin được một bộ quần áo cho mặc. Một hôm đồng chí Hiếu nằm cạnh tôi nói: “Tôi không sống được nữa. Tôi đang nghĩ có cách gì làm lợi cho Đảng, mà nghĩ mãi không ra. Giờ chỉ có cách tôi đưa bộ quần áo này cho đồng chí mặc, để đồng chí sống mà hoạt động cho Đảng”. Hôm sau Vũ Văn Hiếu tắt thở ngay trong đại lao, vì bệnh trọng, vết thương kẻ địch tra tấn tái phát. Người đảng viên cộng sản ấy ra đi, vẫn nghĩ đến Đảng, vẫn nghĩ cách làm lợi cho Đảng.
Tri ân người chiến sĩ cộng sản anh hùng
Ngày 10/8/2015, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã ký quyết định số 1674/QĐ-CTN về việc “Truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân” cho liệt sỹ Vũ Văn Hiếu, nguyên Bí thư Đặc khu ủy Khu mỏ Quảng Ninh.
Tượng đài của cụ Vũ Văn Hiếu được xây dựng lần thứ nhất vào năm 1990, hình chân dung được dựng bằng chất liệu xi măng và đặt tại sân trường THPT Vũ Văn Hiếu ở khu Khe Cá, phường Hà Tu.
Đợt trùng tu xây dựng lần thứ hai vào năm 1999, hình chân dung cụ được thay đổi bằng chất liệu đá hoa cương trắng, bề thế hơn trước. Tượng đặt tại sân Nhà văn hóa công nhân mỏ Hà Tu, cùng ở phường Hà Tu.
Tượng chân dung cụ Vũ Văn Hiếu trung tu, xây dựng lần thứ 2 đặt tại sân nhà văn hóa công nhân mỏ Hà Tu tại phường Hà Tu.
Lần trùng tu thứ ba này (10/2016), tượng chân dung cụ Vũ Văn Hiếu được thay đổi chất liệu bằng đồng đỏ nguyên chất nặng 1,7 tấn. Tượng đài đặt ở khu đất đắc địa rộng 8.536m2, trên nền tòa nhà Thư viện Quảng Ninh (cũ) ở khu vực Lán Bè, thuộc phường Bạch Đằng, nay quy hoạch làm vườn hoa Hạ Long. Tượng đài cụ Vũ Văn Hiếu kết nối với Khu đài tưởng niệm Anh hùng liệt sĩ của tỉnh ở khu hồ Cô Tiên, thành tổng thể công trình văn hóa lịch sử mỹ quan.
Tượng cụ Vũ Văn Hiếu đặt ở vị trí không gian kiến trúc đẹp. Sân chính rộng 1.936m2.
Công trình do Cty tư vấn quản lý dự án Vinacomin và Cty THHH MTV Môi trường Than khoáng sản Việt Nam (TKV) xây dựng khuôn viên, bệ đặt tượng. Bức tượng cụ Vũ Văn Hiếu đúc tại làng nghề truyền thống ở Đông Anh, Hà Nội. Cty THHH MTV Môi trường TKV xây dựng công trình đúng tiến độ 60 ngày, chất lượng kỹ thuật, mỹ thuật bảo đảm tốt.
Một số hình ảnh khu vực đặt tượng đài cụ Vũ Văn Hiếu tại Quảng Ninh:
Diện tích cây xanh, sân vườn rộng 3.950m2. Nhiều cá nhân, tập thể đăng ký cung tiến cây quí trồng ở khuôn viên tượng đài cụ Vũ Văn Hiếu.
Đỉnh hương bằng đồng nguyên chất nặng 400kg trên sân hành lễ rộng 588m2.
Khu vực lối vào diện tích 296m2. Tả hữu mặt tiền tượng đài là 2 khối than lớn được đưa đến từ mỏ than Đèo Nai, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm ngày 30/3/1959.
Bệ đặt tượng cụ Vũ Văn Hiếu bằng đá quý, tứ diện chạm trổ quang cảnh mỏ than và Vịnh Hạ Long.
Vũ Phong Cầm
Theo
