(Xây dựng) - Vật võ Liễu Đôi là một trong năm lễ hội vùng tiêu biểu của tỉnh Hà Nam, hàng năm thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương đến tham dự. Là lễ hội chung của 4 thôn: Đống Thượng, Đống Cầu, Đống Tháp và Đống Sấu (theo thần phả, truyền thuyết đây là 4 thôn của xã Liễu Đôi xưa, nay là xã Liêm Túc, huyện Thanh Liêm). Lễ hội là nơi hội tụ các giá trị văn hóa tâm linh, đồng thời biểu hiện sức mạnh, rèn luyện ý chí chiến đấu cho các thế hệ tiếp nối mai sau.
Truyền thuyết Liễu Đôi kể rằng ở đây có một chàng trai họ Đoàn có sức mạnh phi thường lại giỏi võ, một mình địch nổi năm trai tráng trên sới vật. Một hôm, ở Nương Cửi, tự nhiên có một ánh sáng xanh chói lòa phát ra, dân làng vô cùng hoảng sợ, chỉ có chàng trai họ Đoàn nọ dám đi tới và nhận thấy ánh sáng ấy phát ra từ một thanh gươm đặt trên một tấm khăn đào. Chàng trái bái tạ thần linh, tay cầm gươm, lưng thắt chiếc khăn đào, múa gươm cho dân làng xem. Khi có giặc phương Bắc kéo tới, chàng trai mang gươm ra trận. Trong đoàn quân của chàng có nữ tướng họ Bùi rất dũng cảm, hai người thề ước với nhau. Nhưng không may, chàng trai bị tử trận, thi hài được mang về quê hương.
Giặc tan, nữ tướng họ Bùi đến viếng mộ chàng nhưng quá đau thương nên đã chết trên ngựa khi cách mộ chàng chừng vài trăm bước. Dân Liễu Đôi thương nhớ, lập đền Ông thờ chàng, gọi là Thánh Ông, lập đền Bà thờ nữ tướng, gọi là đền Tiên Bà. Hàng năm làng mở hội vật để tưởng niệm, gọi là hội Thánh Tiên (gọi tắt hai chữ Thánh Ông – Tiên Bà), đó là hội vật võ Liễu Đôi.
Hiện nay, ở cánh đồng thôn Đống Tháp còn có đền Ông. Ở chùa Đống Thượng, chùa Đống Sấu đều có bài vị thờ Thánh Tiên họ Đoàn, dân nơi đây vẫn coi ông là Thánh Hội Vật, cho đến ngày nay vẫn còn lưu truyền hai câu thơ.
Ngàn năm võ vật đua tài,
Vạn năm sông rộng núi dài tổ tiên.
Theo lệ xưa, hội vật võ 3 năm được tổ chức một lần, diễn ra trong 5 ngày từ ngày mồng 5 đến mồng 9 tháng Giêng. Đến nay, lễ hội rút ngắn trong ngày mồng 5 tháng Giêng. Sáng mồng 5 tháng Giêng, hội vật võ bắt đầu. Trường diễn hay gọi là đóng vật được chọn đặt trên mảnh đất truyền thống Nương Cửi, nơi chàng trai họ Đoàn được gươm thần thuở trước. Tham dự hội là dân làng Liễu Đôi và các làng có truyền thống vật võ gần xa.
Mở đầu lễ hội là lễ rước Thánh vào đóng: Đóng tức là nơi tổ chức vật, rước thánh vào đóng tức rước kiệu Thánh Ông Đoàn từ đền vào đóng vật. Lễ vật dâng thánh là lễ chay, gồm mấy phẩm oản, vài bẹ chuối, một nậm trà (thay cho rượu). Một cụ già tay cầm gương đi giật lùi dẫn đầu cuộc rước, khi kiệu Thánh vào đóng thì làm lễ tế. Sau lễ tế Thánh là lễ phát hỏa. Người ta đốt lên một ngọn lửa lớn để tưởng nhớ lại ngọn lửa xanh thần diệu bốc lên từ thanh gươm phát hỏa mà trời ban cho đất Liễu Đôi ở cánh Nương Cửi. Tiếp đó là lễ trao gươm và thắt khăn đào tưởng nhớ việc chàng trai họ Đoàn nhận thanh gươm thần và tấm khăn đào.
Sau đó là lễ múa cờ tụ nghĩa, điệu múa này còn có tên là “thiên nhân kỳ trận”. Điệu múa này có hai hoặc bốn người tham gia, mỗi người một lá cờ đỏ hình vuông, tiến từ hai bên kiệu thánh ra giữa đóng theo hiệu trống mà múa.
Theo tiếp là lễ thanh động. Lễ này bắt đầu bằng tiếng trống cái ở đóng nổi lên liên hồi cùng với tiếng pháo nổ ran, tiếng chuông, cồng, mõ, thanh la tại khu vật võ và tất cả các đền chùa trong vùng đều nhất tề hưởng ứng hoà với tiếng reo hò cổ vũ sôi nổi.
Sau những nghi thức trên thì đến cuộc vật võ. Nhiều miếng võ truyền thống của địa phương trong môn thi đấu này là: Xốc nách, vạch sườn, miếng bò, miếng háng, miếng gồng… thật bí hiểm và ngoạn mục, khiến người xem hồi hộp theo dõi và cổ vũ. Tiếng chiêng, tiếng trống nổi lên rền vang. Trong đấu vật có những miếng hiểm bị cấm vì mang tính chất ăn thua, thù địch, sát hại lẫn nhau ảnh hưởng đến tính mạng của đô vật như cấm móc hàm, bóp hạ bộ. Đô vật nào cố ý vi phạm sẽ bị Ban giám khảo đuổi ra ngoài, cảnh cáo, bị phạt treo đấu một thời gian.
Người thắng cuộc phải làm cho đối phương “lấm lưng, trắng bụng” (nằm ngửa ra đất) hoặc bị nhấc bổng khỏi mặt đất. Ai phạm luật bị xử rất nghiêm khắc. Người phạm luật bị phạt đứng giữa đóng cho một đô vật khỏe hơn bê vứt ra khỏi đóng và năm đời con cháu không được tham gia vật võ.
Người dân Liễu Đôi coi võ vật như một nhu cầu về tinh thần, tâm lý và thể xác. Không phải chỉ có đàn ông, mà cả đàn bà, phụ nữ và con trẻ cũng hò hét cổ vũ, bình luận và tranh cãi về miếng này, miếng nọ, về sự dở, hay quanh một keo vật. Ngay cả trẻ con và các cụ già bảy tám mươi cũng hăng hái vào đóng.
Bên cạnh lễ hội vật võ còn có những sinh hoạt văn hoá dân gian độc đáo: Tục thi vè nối đêm, tục ca vận thừng, thi món ăn đặc sản, đặc biệt còn có tục cướp lão - một hình thức mừng thọ…
Lễ hội truyền thống và phong tục tập quán của Liễu Đôi đã tô đậm văn hoá truyền thống của vùng quê đồng chiêm trũng. Những chàng trai Liễu Đôi đã khẳng định mình “Sinh ra ở đất võ, muốn làm người, trước hết phải là trai vật võ”.
Xuân Hạ (Ảnh: Internet)
Theo