Tết xưa Tết nay

Năm hết Tết đến, những người có tuổi như tôi thường thích ôn nghèo kể khổ. Vợ tôi bảo, anh đừng nói về cái nghèo mãi, không thì người ta tưởng nhà mình nghèo thật, con gái mình sẽ khó lấy chồng! Tôi bật cười về ý nghĩ ngộ nghĩnh này của vợ. Có phải tôi thích than nghèo đâu, mà tôi nhớ về cái thời cả xã hội cùng nghèo đấy chứ. Nhớ về tuổi thơ tôi, nhớ về bà, về mẹ…

Nhớ về Hà Nội xưa nghèo xác xơ, chìm trong màu xám của mùa đông. Hà Nội chỉ bừng lên chút nắng ấm áp, chút hào quang cũ khi Tết về. Ngày xưa mọi người đều rất tự nhiên gọi là Ăn Tết. Cả năm tích góp nhặt nhạnh cái ngon để dành đến Tết. Trẻ con có đòi cái gì, bố mẹ đều trả lời để đến Tết sẽ mua cho. Tết với trẻ con là một ngày hội chói lòa ánh sáng, một thứ gì đó vô cùng hấp dẫn, không thể tả thành lời. Bắt đầu từ tháng chạp là tôi bắt đầu đếm ngược đến Tết. Còn 28 ngày nữa là Tết. Còn 27 ngày nữa là Tết.

Tết với mẹ là nỗi lo. Tôi ngạc nhiên khi thấy mẹ thở dài, sắp đến Tết rồi. Sao mẹ lại buồn khi nhắc đến Tết nhỉ. Nhiều khi mẹ nhìn chúng tôi triết lý: Chỉ có chúng mày là sướng, chẳng phải lo nghĩ gì. Mãi đến sau này tôi mới thấm thía câu nói năm nào của mẹ, còn lúc ấy tôi nào đâu để ý. Chỉ thấy một nỗi vui vô cớ cứ dâng lên ngày càng nhiều khi càng gần đến Tết.

Những con phố vắng bóng người qua lại trong dịp Tết ở Hà Nội (Ảnh tư liệu)

Tết đến mỗi nhà được mua một túi hàng Tết, trong đó có một miếng bóng bì để Tết nấu bát canh bóng thật ngon, với miếng bóng mềm xốp ngấm đầy nước dùng thơm tho. Rồi một hộp mứt tết, một bó miến, cân đậu xanh, một ít mọc nhĩ, một ít chè, một bánh pháo, và một chai rượu chanh. Thế là hết. Tất cả cỗ bàn cúng cấp tổ tiên được nhà nước quy định trọn vẹn trong một túi hàng như thế. Ôi, cái thời bao cấp.

Gạo nếp thì được mua ở mậu dịch, mỗi nhà vài cân, trừ vào suất gạo tẻ trong tháng. Ăn bánh chưng rồi thì khỏi ăn cơm. Thịt lợn mua theo tem phiếu, nhân dân như ông bà tôi thì được 3 lạng một tháng, cán bộ như bố mẹ tôi được nửa cân. Bà ngoại tôi phải để dành tem phiếu thịt từ mấy tháng trước để dành đến Tết mua một thể để gói bánh chưng, tức là mấy tháng trước Tết ông bà tôi ăn toàn rau, ăn toàn rau suốt tháng!

Lá dong bán phân phối mỗi hộ gia đình được mua 2 bó, mỗi bó 50 lá. Mẹ tôi có quen biết bên cửa hàng, nên được vào tận trong nhà chọn bó lá to nhất. Tôi nhớ tôi theo mẹ đi chọn lá dong tận cửa hàng mậu dịch trên phố hàng Bè, đi từ nhà đến Bờ Hồ, chỗ ga tàu điện, rồi rẽ qua đầu phố Cầu Gỗ vào. Trong cái tối lờ mờ của kho lá dong, tôi cứ ngường ngượng nhìn mẹ cười nói nịnh nọt mấy cô mậu dịch viên để chọn lấy bó lá đẹp hơn một chút. Tôi thấy sợ và thương mẹ quá, cứ kéo tay mẹ về, mua bó nào cũng được. Nhưng mẹ chẳng ngượng, mẹ chọn bằng được bó lá ưng ý rồi mới về. Với mẹ gia đình là trên hết, xá gì chút sĩ diện cỏn con.

Có gạo, có đậu, có thịt, có lá dong rồi. Bà tôi thở phào, thế là lo xong cái Tết rồi. Bà định ngày gói bánh chưng như là định một cái ngày trọng đại, quyết định sự thành bại của cả một năm. Ngày gói bánh như là nghi lễ trang trọng nhất của Tết. Tôi lúc đó là chú bé gầy gò, nhút nhát, đa cảm, đứng chứng kiến tất cả các nghi lễ này và khắc ghi nó vào tim. Nên bây giờ tôi rất ghét ai nói, ôi dào, gói bánh mất thì giờ, đi mua cho nhanh. Bánh chưng không phải là cái bánh để ăn, mà nó là cái tâm để cúng tổ tiên, là nghi lễ không thể bỏ. Cứ nhìn cái thời bao cấp đói khổ ấy mà bà tôi, mẹ tôi lo lắng đến thế nào để có được những cái bánh chưng ấy thì sẽ hiểu.

Tối hôm đó bà ngâm gạo và ngâm đậu, rồi giục cả nhà đi ngủ sớm để sáng mai gói bánh. Tôi cũng bị bắt đi ngủ sớm. Trong tất cả các đứa cháu, bà chọn tôi làm truyền nhân để dạy cho tất cả các nghi thức cổ, để sau này bà mất đi thì có đứa làm giỗ. Nên tôi biết gói bánh chưng, biết nấu cỗ Tết theo kiểu Hà Nội xưa. Mấy hôm trước có lần con gái tôi bảo nó xem trên ti vi thấy cỗ tết Hà Nội xưa giống y hệt như mâm cỗ bố hay nấu, làm tôi vô cùng sung sướng. Tất nhiên không thể nào ngon như bà nấu ngày xưa.

Bà đãi đỗ, vớt gạo nếp để ráo, ướp thịt lợn chuẩn bị gói bánh. Khi các nguyên liệu đã chuẩn bị xong xuôi, hai bà cháu bắt tay vào gói bánh. Vì tất cả tiêu chuẩn cả nhà chỉ có 10 cái bánh nên bà làm rất cẩn thận. Bà gói bánh bằng khuôn. Cái khuôn gỗ treo trên cao cả năm, giờ được lấy xuống, đặt lá dong vào. Bà thận trọng đổ gạo vào, dàn bốn góc cho đều, rồi cho đậu xanh, đặt thịt, phủ đậu xanh, đổ nốt bát gạo lên trên cùng, rồi gấp lá lại. Giờ là đến lúc quan trọng nhất, tôi từ nãy giờ đứng cạnh, lúc này thò tay vào giữ cái lá để bà từ từ nhấc cái khuôn ra, buộc lạt lại. Cứ thế một già một trẻ trang nghiêm gói bánh đến quá trưa là xong 10 cái bánh.

Lo xong bánh chưng là lo xong Tết rồi, bây giờ là lúc mẹ đi mua hoa. Ngay từ lúc bé ấy, tôi đã thắc mắc sao người Hà Nội chơi hoa chỉ 1 năm 1 lần. Những ngày gần Tết, Hà Nội tràn đầy các loại hoa đẹp. Hoa đào, hoa thược dược, hoa violet, hoa cúc, quất. Hoa rất đắt. Tôi nhớ tôi rất mê cây quất. Tôi mê mẩn ngắm những cây quất có những quả vàng lúc lỉu. Tôi nài nỉ mẹ mua một cây, nhỏ thôi, chỉ có chục quả thôi cũng được, nhưng mẹ bảo không có tiền. Thật ra là mẹ mê hoa đào. Năm nào cũng phải có một cành đào đẹp, cho dù có bằng cả nửa tháng lương.

Tôi nhớ có năm khó khăn quá, mẹ đắn đo rồi quyết định năm nay không chơi đào. Nhưng mẹ như bị dằn vặt, cứ ra vào đứng ngồi không yên. Thế rồi ngày cuối cùng trong năm tôi thấy mẹ cầm một cành đào thật đẹp về, vẻ mặt đầy quả quyết, kiểu như muốn ra sao thì ra, cho dù bố mẹ sau đó có cãi nhau to vì hết tiền. Mẹ là người yêu cái đẹp.

Sáng mùng Một bà tôi mặc áo dài, đầu vấn khăn gấm, ông mặc áo dạ. Ông bà nhìn thật lạ, đẹp lão, trang trọng. Bố tôi mặc complet, mẹ cũng mặc áo dài, bên ngoài khoác chiếc áo len trắng kiểu cách. Bố mẹ tôi lễ phép chúc thọ ông bà. Nhìn bố mẹ tôi lúc ấy ngoan thế, chẳng bù trong năm hay cãi bà. Bà mở tủ lấy ra phong bao hồng điều đỏ mừng tuổi cho bố mẹ tôi, chúc năm nay làm ăn phát tài, rồi ông bà mừng tuổi chúng tôi chúc chúng tôi học giỏi lớn lên cho ông bà bố mẹ được nhờ. Rồi bà bảo chúng tôi ra hè phố đốt pháo lấy may.

Tiếng phao nổ ran, mùi khói pháo thơm thơm. Bữa cỗ có thịt khiến mọi người vui cười rộn ràng. Sau này học y tôi mới biết là ăn thịt sẽ khiến bộ não tiết ra hormone vui sướng. Thảo nào ngày ấy đến Tết thấy vui thế, cứ cười suốt. Tối hôm ấy trẻ con được ngủ muộn, chìm vào trong giấc ngủ với nụ cười hạnh phúc.

Sáng hôm sau dậy, đã là mùng Hai. Nghe tiếng mẹ nói bâng quơ, nửa tiếc nuối, nửa nhẹ nhõm: Thế là hết Tết rồi. Tôi như muốn khóc. Thế là hết Tết rồi sao, con còn chưa kịp chơi gì mà

Cái cảm giác tiếc nuối khi Tết đến cứ ám ảnh tôi đến tận bây giờ, khi mà bà tôi, mẹ tôi đã khuất bóng từ lâu. Giờ tôi phải đóng vai chủ gia đình. Tết đến tôi bày biện bàn thờ tổ tiên, trang hoàng nhà cửa, nấu các món ăn ngon, lì xì cho trẻ nhỏ... thực hiện các nghi thức đón Tết. Tất cả đều làm theo quán tính, ông bà bố mẹ làm thế, hoặc do nghe thấy ở đâu đó bảo Tết là phải làm như vậy.

Thế là tôi hầu như quay cuồng lo các việc chuẩn bị mà luôn trong tâm trạng bất an, không biết mình đã làm đúng chưa, có thiếu sót gì không. Từ tâm trạng bất an đó nhiều khi mình thấy Tết như là gánh nặng, cả năm vừa mong Tết về, nhưng lại sợ như thấy Tết đến nhanh quá. Nhiều người cũng cùng tâm trạng đó, từ đó đã sinh ra ý kiến cho rằng Tết là phong tục lạc hậu, cần phải bỏ Tết cổ truyền để kịp đà hội nhập với thế giới. May thay những ý kiến bỏ Tết cổ truyền không được nhiều người ủng hộ.

Với tôi, trong lúc tất bật lo Tết, thỉnh thoảng tâm hồn tôi có lúc chợt dịu lại, mơ màng. Đó là khi lau những bức ảnh của ông bà bám đầy bụi, tôi thấy mình như đang thì thầm với tổ tiên. Đó là khi dẫn con đi mua hoa, chợt tôi thấy nhẹ nhàng dâng lên một niềm vui khi nhận ra một năm qua các con đã lớn lên nhường nào. Đó là khi cùng cả gia đình đi lễ chùa, bỗng thấy tràn ngập hạnh phúc khi cả nhà đang bên nhau. Tôi hiểu, đó là khi tôi bắt gặp tinh thần của Tết, là một cái đẹp đẽ mong manh lắm, thoáng đến và thoáng đi, nhưng trường tồn cùng dân tộc.