Mối lo úng ngập ở các đô thị

Chỉ một trận bão trái mùa bất ngờ đã khiến TP.HCM hoảng hốt. Chỉ một cơn mưa đầu mùa cũng khiến Hà Nội nhiều nơi phải bì bõm trong nước. Những dấu hiệu đó là lời cảnh báo cho các đô thị ở Việt Nam sẽ đối chọi với nguy cơ úng ngập.

“Bè đang chìm”

Hai đô thị cũ lớn nhất Việt Nam là Hà Nội và TP.HCM đang có hiện tượng lún mặt đất. Hai TP này có cấu tạo nền đất dưới công trình khá giống nhau. Tầng khai thác nước ngầm của Hà Nội và TP.HCM là tầng chứa nước Pleistocen (qp1). Nguồn cung cấp nước cho tầng chứa nước này chủ yếu là nước mưa và nước mặt, nhưng mức bù đắp nước của địa tầng này cao nhất vào mùa mưa cũng chỉ được 200 - 300 nghìn m3/ngđ, mà hiện nay ở TP.HCM và Hà Nội đang khai thác trên 700 nghìn m3/ngđ, gấp 2 - 3 lần khả năng bù đắp nguồn nước. 

Theo các chuyên gia ngành Xây dựng, tầng đất đỡ đại bộ phần nhà từ 5 tầng trở xuống (thấp tầng) có móng nông, thuộc nền thiên nhiên nằm trên lớp vỏ đất sét yếu của TP.HCM và Hà Nội. Lớp đất này có chiều dày thay đổi từ 8 đến khoảng 15m từ mặt đất xuống, được nước ngầm đỡ lên với lực đẩy Ác-si-mét. Nay hút nước ngầm nhiều, làm chiều cao của lớp nước ngầm bị thấp xuống, mất đi lực đỡ, làm cho nền lún là quy luật tự nhiên. Nói một cách hình ảnh thì, loại nhà thấp tầng đang ở trên “một cái bè đang chìm”. Điều đó rất đáng lo ngại hơn cả, do đang “nổi” ở tầng đất 40m trở lên. Nơi lún nhanh và nhiều là quanh giếng hút, vì tại đây hình thành phễu hoắm sâu trên mặt mức nước ngầm.

Tại TP.HCM, tuy chưa có dữ liệu hệ thống, nhưng mức lún mặt đất trong những năm qua đã đạt khoảng 0,5m. Mặt đất của Hà Nội cũng bị lún tương tự, và mực nước ngầm của hai TP đã hạ sâu so với 10 năm trước đây khoảng 12m. Công trình Nhà hát Lớn Hà Nội khánh thành năm 1911, không bị lún nứt gì gần trăm năm qua đã bị lún nứt (đã được gia cố, sửa chữa). Trụ sở Toà án Tối cao tại phố Lý Thường Kiệt tồn tại gần trăm năm, bây giờ cũng bị lún và mới được sửa chữa….

Con người tự bức tử

Sự mất đi của hệ thống sông hồ tại các đô thị cũ cùng sự quá tải khi chồng lấn trên bề mặt những khối nhà cao tầng ở Hà Nội và TP.HCM đang khiến các khu vực phố cũ lâm vào tình trạng quá tải trầm trọng. Ngay tại các vùng lõi này, nhà cao tầng, bê tông hóa đang khiến các tầng đất có nguy cơ trống rỗng (do không được bù đắp lượng nước ngầm bị khai thác) và lún sụt nghiêm trọng. Nhiều nhà khoa học đã cảnh báo về tình trạng bê tông hoá. Song không phải khi nào những phản biện của họ cũng “lọt tai” nhà lãnh đạo. Và hệ quả là chỉ sau một trận mưa lớn là Hà Nội thành sông. Những đợt triều cường đang ngày càng khiến TP.HCM ngập sâu hơn. Đó là chưa kể những tác động từ biến đổi khí hậu như bão lũ, hạn hán - mà nguyên nhân gây nên cũng chính là con người.

Theo đánh giá của các chuyên gia, đã đến lúc cần tính đến những tác động xấu của sự phát triển thái quá trong các vùng lõi đô thị. Đặc biệt, cần hướng khôi phục và bảo vệ các vùng cảnh quan tự nhiên (ao hồ, mặt đất…) để “trả lại” cho đất một phần nước ngầm mà chính con người đã lấy đi.

Chẳng hạn, với TP.HCM, cần tập trung khai thác nguồn nước mặt cung cấp từ hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An và giảm dần là khai thác nước thô từ các giếng đặt cách TP khoảng 50km trong khi chờ nguồn nước khác. Hạ mức nước ngầm quá mức, còn làm cho mức ngập triều cường thêm sâu. Làm giảm được việc hạ mức nước ngầm sâu gây sụt lún mặt đất cho TP.HCM  là có lợi kép.

Chất tải lên các đô thị cũ, khai thác cùng kiệt tài nguyên trong lòng đất… những điều đó đã và đang để lại những hệ quả xấu cho chính các đô thị - Đó là tình trạng ngập lụt, ô nhiễm, chất lượng cuộc sống suy giảm.