Giải bài toán biến đổi khí hậu trong bối cảnh mưa lũ, sạt lở đất

Những ngày vừa qua, mưa lớn kéo dài tại các tỉnh miền Trung đã gây ra tình trạng ngập lụt và sạt lở tại nhiều nơi, gây thiệt hại về cả người và của. Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà nhận định: Các sự cố miền Trung vừa qua là tổ hợp các sự cố thiên tai do tác động của biến đổi khí hậu. Theo Bộ trưởng, cần hạn chế tác động của con người, thông qua các công cụ đánh giá tác động môi trường, quy chuẩn môi trường để đưa môi trường dần trở lại trạng thái tự nhiên.

Sạt lở đất do mưa lũ tại huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị. Ảnh: QH

Bài toán biến đổi khí hậu

Báo cáo của Liên Hợp Quốc công bố ngày 12.10 cho biết, biến đổi khí hậu là nguyên nhân của hơn 7.000 thảm họa thiên nhiên trong vòng 20 năm qua. Từ năm 2000 tới năm 2019, thế giới đã ghi nhận 7.348 thảm họa thiên nhiên lớn khiến hơn 1,2 triệu người thiệt mạng và ảnh hưởng tới 4,2 tỉ người.

Báo cáo cũng cho biết, các thảm họa thiên nhiên trong vòng 20 năm qua đã gây thiệt hại kinh tế lên tới gần 3.000 tỉ USD. Bão và lũ lụt chiếm tới 72% các thảm họa thiên nhiên lớn và số lượng các trận lũ lớn tăng gấp đôi trong vòng 2 thập kỷ qua.

Theo các nhà khí tượng học, năm 2020, Trái Đất còn ghi nhận sự xuất hiện trở lại của hiện tượng La Nina, khiến thời tiết cực đoan, mùa mưa lũ trở nên nghiêm trọng hơn.

Gần đây nhất, chúng ta chứng kiến những vụ sạt lở gây nên những thiệt hại nghiêm trọng về người và của tại các tỉnh miền Trung.

Trao đổi với Báo Lao Động, ông Châu Trần Vĩnh - Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, biến đổi khí hậu đang diễn ra sớm và mạnh hơn so với chúng ta đã từng dự báo. Đây chính là nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng hạn hán, thiếu nước và nhiều hiện tượng cực đoan như thiên tai, lũ lụt khác trên phần lớn các khu vực ở nước ta như hiện nay.

Tác động rõ nét nhất của biến đổi khí hậu là làm thay đổi lớn chế độ dòng chảy trên hầu hết các sông, suối, làm cho nhiều sông, suối bị suy giảm dòng chảy nghiêm trọng, nhiều nơi đạt mức thấp kỷ lục và gia tăng tình trạng lũ lụt, lũ ống, lũ quét, sạt lở bờ sông, suối ở nhiều địa phương trên cả nước. Hệ quả của nó là kéo theo tình trạng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, đặc biệt là thiếu nước sạch phục vụ mục đích sinh hoạt của nhân dân ở nhiều địa phương như chúng ta đã thấy trong thời gian qua.

Theo Tiến sĩ Tô Văn Trường - chuyên gia độc lập về tài nguyên nước và môi trường, nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam, biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến rất phức tạp và cực đoan trên phạm vi toàn cầu trong đó có Việt Nam. Bão lũ liên tục, mưa lớn cả về lượng, cường độ và thời gian vượt mọi dự kiến làm lũ dâng cao, đất đồi bị sạt lở kể cả những nơi đã được thiết lập doanh trại quân đội tồn tại ổn định hàng chục năm qua.

Đối với khu vực miền Trung, với đặc điểm tự nhiên mưa lũ lớn, lòng sông dốc và hẹp, cửa sông bị sa bồi và thay đổi qua từng năm, nhiều vùng địa chất yếu,... nên thường xuyên chịu tổn thất lớn về người và tài sản trong mùa lũ hàng năm.

Về nguyên nhân chủ quan, từ lâu, các nhà khoa học đã cảnh báo tàn phá thiên nhiên là cái giá phải trả rất đắt do con người gây ra. Bài toán quy hoạch phát triển kinh tế xã hội bền vững thiếu “nhạc trưởng” chỉ huy chung nên việc đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở của các ngành đã làm cho bài toán phòng tránh thiên tai ngày càng phức tạp. Tại Việt Nam, mùa bão năm 2020 được dự báo sẽ dồn dập vào cuối năm và có tính chất phức tạp do tác động của hình thái La Nina.

Ông Nguyễn Đức Hòa - Phó Trưởng phòng Dự báo Khí hậu, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia phân tích, trong điều kiện xảy ra La Nina, xoáy thuận nhiệt đới thường xảy ra nhiều hơn vào nửa cuối mùa bão (tháng 9, 10, 11), tập trung nhiều ở các tỉnh Trung Bộ và Nam Bộ. Tính cực đoan này dẫn đến tình trạng bão chồng bão, lũ chồng lũ tại cùng một địa phương.

Thích ứng bền vững trước biến đổi khí hậu

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà. Ảnh: Khương Trung

Trao đổi với Lao Động, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho biết, các sự cố miền Trung vừa qua là tổ hợp các sự cố thiên tai do tác động của biến đổi khí hậu, đúng như dư luận nêu.

Sự cố thiên tai được điều chỉnh trong nhiều luật: Phòng chống giảm nhẹ thiên tai, luật khí tượng thuỷ văn. Trong dự thảo luật bảo vệ môi trường đề cập sự cố môi trường do các dự án gây ô nhiễm, suy thoái, huỷ hoại môi trường, sự cố nhân tai do con người. Đồng thời luật cũng định chế những chính sách giảm phát thải khí nhà kính - nguyên nhân dẫn đến biến đổi khí hậu, và thời tiết dị thường cực đoan như đã nói ở trên.

Luật Bảo vệ môi trường nhấn mạnh quan điểm con người phải sống hài hoà với tự nhiên, bảo vệ và phát triển thiên nhiên, môi trường sinh tồn của con người và thích ứng bền vững trước biến đổi khí hậu.

Theo Tiến sĩ Tô Văn Trường - chuyên gia độc lập về tài nguyên nước và môi trường, nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam, các cơ quan từ trung ương đến các địa phương cần rà soát gắn chặt nhiệm vụ phòng tránh thiên tai vào quy hoạch chung của các ngành và quy hoạch tổng thể. Đẩy mạnh, kiện toàn nâng cao chất lượng công tác dự báo và cảnh báo về thời tiết, chủ động di dời dân đến vùng an toàn trước thiên tai.

Để chủ động phòng tránh thiên tai một cách hiệu quả, Nhà nước và các ngành, các chính quyền địa phương cần xây dựng kế hoạch hành động thống nhất dựa trên cơ sở tầm nhìn chung: “Quản lý thiên tai hiệu quả, sử dụng tài nguyên khôn ngoan, ứng phó với biến đổi khí hậu - nước biển dâng một cách mềm dẻo, vì một nền kinh tế ổn định và thịnh vượng, môi trường đa dạng và bền vững”.

Còn theo ông Piotr Osiński, Giảng viên bộ môn Địa kỹ thuật, Khoa kỹ thuật xây dựng và môi trường, trường Đại học Warsaw University of Life Science, Ba Lan, với diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan cùng với hoạt động của con người, nguy cơ xảy ra mất ổn định mái dốc trong tương lai là rất cao nên các tai biến về địa chất sẽ trở nên khó lường, trong tương lai chúng ta cần phải làm nhiều hơn để có thể ứng phó với những biến đổi đó.

Trong đó có 3 vấn đề cần lưu ý: Thứ nhất là có những chỉ dẫn, cung cấp thông tin đầy đủ cho người dân ở khu vực đó, các vấn đề liên quan đến ổn định mái dốc. Thứ hai, cần thực hiện nhiều hơn, việc đầu tư cho hệ thống cảnh báo sớm để chúng ta có thể đưa ra các biện pháp chủ động hơn, kịp thời hơn trong giảm thiểu tác động tiêu cực của tình trạng này. Thứ 3, Chính phủ các nước nên xem xét đầu tư đồng bộ, bài bản để các nhà khoa học có đầy đủ nguồn lực để nghiên cứu...