(Xây dựng) - “Cổ lai quốc dĩ dân vi bản/ Đắc quốc ưng tri tại đắc dân”. (Dịch nghĩa: Xưa nay quốc gia lấy dân làm gốc/ Giữ được quốc gia là do được lòng dân).
 |
Danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm - quan Thái phó thượng thư Bộ lại Trình quốc công thời nhà Mạc, dân gian quen gọi Trạng Trình, nhân vật có tầm ảnh hưởng nhất của lịch sử cũng như văn hóa dân tộc Việt Nam thế kỷ XVI. Đã hơn 400 năm nhưng những tư tưởng triết học của ông vẫn còn nguyên giá trị. Những công trình, những hoạt động tưởng nhớ ông đã được đang duy trì, tu bổ và vinh dự trở thành di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia.
Với người dân Vĩnh Bảo nói riêng, Hải Phòng, Hải Dương, Hà Nội, Thái Bình, Quảng Ninh... lễ hội Đền thờ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (tổ chức vào tháng 12 hàng năm tại quê hương của ông) đã trở thành lễ hội truyền thống và những nét đặc sắc riêng vừa mang tính thiêng liêng, tính cộng đồng, tính địa phương và tính đương đại.
Một tin vui nức lòng của quê hương Vĩnh Bảo là trong dịp lễ hội năm 2019, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện đã vinh dự đón nhận Quyết định công nhận Lễ hội đền thờ Trạng Trình là Di sản văn hóa phi vật thể trong 250 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
 |
Xuất phát từ những hoạt động nhỏ của một vùng quê, thế hệ con cháu của Trạng Trình đã gìn giữ, phát triển, tiếp thu những tinh hoa văn hóa nghìn năm của dân tộc để làm nên bản sắc lễ hội như hôm nay. Đó là nội dung của phần lễ có nhiều nghi thức cổ được khôi phục, trong đó có lễ Rước văn đặc trưng của Lễ hội đền Trạng. Lễ rước văn cổ được khôi phục sau nhiều năm nghiên cứu do UBND xã Lý Học tổ chức theo lệ cổ vào sáng 21/12/2019 (06/11 âm lịch). Lễ Rước văn là phần hồn của lễ hội, tiêu chí quan trọng để được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Tại lễ hội đền Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, khác với những lễ hội khác, Ban Tổ chức bố trí toàn bộ hoạt động thuộc phần hội ra ngoài khuôn viên khu di tích để tránh ảnh hưởng đến sự tôn nghiêm và việc dâng hương tri ân Trình Quốc công của nhân dân và du khách. Riêng về công tác bảo đảm trật tự trong lễ hội, Ban Tổ chức thực hiện một lễ hội “3 không”: “Không thu phí gửi phương tiện trong dịp diễn ra Lễ hội; Không hàng quán; Không rác thải”. Qua đó, tạo điểm nhấn thu hút khách du lịch đến với quần thể di tích, tạo ấn tượng tốt về lễ hội đặc sắc, an toàn, văn minh trên quê hương cụ.
Trạng Trình đã được “Thánh hóa” trong lòng nhân dân, lễ dâng hương tưởng nhớ Người là tín ngưỡng từ niềm tin, sự lạc quan và hy vọng của nhân dân về những điều tươi đẹp, tốt lành. Bao thế hệ học trò mỗi mùa thi cử đã tìm về đây để bày tỏ lòng ngưỡng vọng, tôn kính và mong muốn gửi gắm quyết tâm học tập rèn luyện thành danh.
Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà văn hóa lớn, một thiên tài triết học, một nhà trí thức rực rỡ một thời và tiêu biểu cho nhiều tầng lớp tri thức Việt Nam làm vẻ vang giống nòi. Sử sách đều thừa nhận Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà dự báo, hoạch định chiến lược kỳ tài, coi ông là nhà tiên tri số một nước Việt. Trong bài thơ Cự Ngao Đới Sơn, thuộc tập thơ Bạch Vân am thi tập, ông viết "Biển Đông vạn dặm dang tay giữ/ Đất Việt muôn năm vững trị bình/ Chí những phù nguy xin gắng sức/ Cõi bờ xưa cũ tổ tiên mình". Lời khuyên của Trạng Trình với thế hệ sau, rằng phải nắm giữ được biển Đông thì đất nước mới thái bình, thịnh trị muôn đời đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Dưới thời phong kiến của Việt Nam, ông là một trong số rất hiếm văn nhân Nho gia điển hình (tức là những người không phải quan tướng nắm binh quyền và chưa từng cầm quân ra trận) được phong tới tước Công (“Quận công” hay “Quốc công”) ngay từ lúc còn sống. Trình Quốc công là tước phong chính thức cao nhất của vua nhà Mạc ban cho Nguyễn Bỉnh Khiêm gần 20 năm trước khi ông mất.
 |
Sau khi Nguyễn Bỉnh Khiêm qua đời, vua Mạc đã cấp cho dân làng Trung Am 3.000 quan tiền để xây đền thờ cho gắn biển với dòng chữ do nhà vua biên soạn “Mạc triều Trạng nguyên Tể tướng Từ”.
Đền quay hướng Đông, kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm 5 gian tiền đường và 2 hậu cung. Các mảng điêu khắc chạm trổ với mô-tuýp trang trí hình rồng, phượng hoa lá cách điệu. Tại đền còn lưu giữ nhiều di vật có giá trị trong đó có các bức đại tự câu đối với nội dung ca ngợi quê hương và tài năng đức độ của Trạng Trình.
Đến nay, khu di tích được quy hoạch với diện tích 12,43 ha. Nhiều hạng mục công trình có giá trị được phục dựng hoàn thiện và đưa vào sử dụng tạo nên một quần thể cảnh quan đáp ứng nhu cầu về dâng hương tưởng niệm Danh nhân. Tiêu biểu như đền thờ Trạng Trình và đền thờ song thân Ngài, chùa Song Mai, đền thờ bà Minh Nguyệt, quán Trung Tân, am Bạch Vân, nhà lưu niệm, Bút Kình Thiên, núi Sấm, khu vườn tượng...
Năm 2015 khu di tích đền thờ Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm được Thủ tướng Chính phủ cấp Bằng xếp hạng Di tích cấp quốc gia đặc biệt, mỗi năm đón gần 1 triệu lượt khách.
Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm có sứ mệnh lịch sử đặc biệt, vừa là nơi để tri ân những đóng góp của một danh nhân trong lịch sử, vừa là địa điểm diễn ra các hoạt động sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân thành phố Cảng và du khách thập phương. TP Hải Phòng đã chọn di tích lịch sử đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm để tổ chức lễ tôn vinh học sinh, sinh viên xuất sắc của thành phố hằng năm.
Huệ Anh - Khánh Phương
Theo
